سرمایه اجتماعی و همدلی مردم و سازمان ها در مسیر راهبردی(قسمت اول)

دکتر حمیدرضا اشراقی، پژوهشگر و فعال اجتماعی:

در سالی که بنـام سال “جهش تولیـد با مشارکت مردم” نامگـذاری شده است با بررسـی چهارچوب مفهومی سرمایـه اجتماعی از منظـر اسلام و همچنین جامعـه شناسی، تأثیر مردم و نقش ایشان در بستر کارکردی سرمایه اجتماعی سازمان‌های اجتماعی نیازمنـد بررسی و مدلول سازی مجدد می باشد.

سرمایـه اجتماعی از اواخر قرن 19 از اقتصاد وارد علوم سیـاسی و اجتماعی شده است که دارای مفاهیم متعددی می باشد: بوردیـو، جامعـه‌شناس فرانسـوی در تعریف این مفهوم معتقد است که سرمـایه اجتماعی از تعهدات و وظایف و مسئولیت‌های اجتماعی (پیوندها و روابط اجتماعی) تشکیل می‌شود که تحت شرایط خاص قابل تبدیل شدن به سرمایه اقتصادی می باشد.

وی سرمـایـه اجتمـاعـی را شبکـه نسبـتـاً بـادوامی از روابـط کمابیـش نهـادینـه شـده توأم با شنـاخت و تعهـدات از جمله اعتمـاد متقـابل تعـریـف مـی‌کنـد کـه بـه عـنـوان منابع بالفعل و یا بالقوه موجبات لازم تسهیل کنش‌های فردی و جمعی کنشـگران را فراهم می‌سازد و هدف آن رسیدن به سرمایه اقتصادی است.

از سوی دیگر پوتنـام، سرمایـه اجتماعی را وجوه گوناگون سازمان اجتماعی نظیر اعتماد و هنجارها می‌داند که می‌تواند با تسهیل اقدامات هماهنگ، کارآیی جامعه را بهبود بخشد و یا کلمـن سرمایـه اجتمـاعـی را نوعـی فرصت پدیـد آمـده از طریـق کارکِردش می‌داند که دولت‌ها (سازمان‌ها) می‌توانند از کاربست سرمایـه اجتماعـی چهـارچـوبی فرابخشـی و تسهیل کننده کنش‌های جمعی برای پیشبرد استراتژی‌ها و راهبردهای اساسی نظام (سازمان) متصور شوند.

بیشینه کارآیی سرمایه اجتماعی با همسو سازی الـویت‌هـای نـظام حاکـم (سـازمـان) و مردم (شـرکـاء) شکـل مـی‌گیـرد و ایـن مـوضـوع جـزء الـویـت‌هـای راهبـردی مدیـران ارشـد در سـازمـان‌هـای اجتمـاعـی و در تـقـویـت راهبـرد مشـارکت مـردم در ایـن سازمـان‌ها می‌تواند باشد.

اکنون در بسیاری از رشته های علمی از سرمایه اجتماعی از جمله در فرهنگ، ارتباطات و رسانه، جامعه شناسی، کنشگری سیاسی وموضوعات اقتصاد در سطح سیاستگذاری‌های محلی، ملی سخن گفته می‌شود. همـچنیـن در سـازمـان‌هـای بیـن المللـی و بنگاه‌های اقتصادی واجتماعی مشتری مدار در کنار سرمایه اولیه (طبیعی)، دارائی‌های تولید شده و منابع انسانی، سرمایه اجتماعی به عنوان چهـارمین مؤلفه بررسی سطـح کلان و توفیقات سازمان‌ها محاسبه و بکار می‌آید.

واژه سرمایه نیز تأکید بر ایـن دارد که سرمایـه اجتماعی مثل سرمایه انسانی یا مالی مولد است. ایـن سرمـایه سازمـان اجتماعـی و بنگاه مولـد را قـادر مـی‌سـازد تـا ارزش آفـریـنـی کنـد، اقدامـی اثـرگذار انجام دهـد، به اهـدافی مهـم نائل گردد و… . بر اساس تحقیقات یک پژوهشگر دینی، سرمایه اجتماعی در اندیشه امام علـی (ع) شامـل نظام اعتماد و مجموعه‌ای از ابعـاد مختلف از جملـه اخلاق‌گرایی، رضایت عمومی، بستگـی متقابل و روابط اجتماعی است.

سرمایه اجتماعی، مفهومی پیشبرنده و کاتالیزور برای تحقـق اهـداف دولت (سازمـان) و مـردم (شـرکاء) محسوب می‌شود و با همین رویکـرد، “اعتماد” عنصری محوری در این رهیافت به شمار می رود.

از طرفی اگر میان چشم انداز ترسیمی سازمان و الویت‌های ترجیحی شرکای آن سازمان فاصله ایجاد شود، اعتماد به عنوان مولفه اصلی سرمایـه اجتمـاعی سلب خواهـد شد و در اثر تشدید فرآینـد فرسـایش سرمایـه اجتماعی، شاهد گسست دولت (سازمـان) و مـردم (شـرکاء) خواهیـم شد که بحمدـالله در سـال 1403 و همزمان با بازگشت به ریل اصلی خدمت رسانی بـه ملت در دولت مـردمی، ایـران قـوی و بـا بـرنـامـه‌ریـزی مـنـاسـب در حـوزه‌هــای گونـاگون، سـرمایـه اجتمـاعـی وپیـشـران نظام در حـال اوج اسـت و می‌تواند مشکلات حـاد اجرائـی و هجمـه‌هـای بیـن المللـی را بـا حضـور مـردم بنحـو احسـن مدیریـت و پشت سر بگذارد.

حضرت آیت‌الله خامنـه‌ای در پیـام نـوروزی تأکید کردند:‌ جمع بندی نظرات کارشناسـان اقتصادی ما را به این نتیجه می‌رساند که کلید حل مشکلات اقتصادی کشور از جمله «تورم»، «اشتغال» و «ارزش پول ملی» مسئله «تولید» است و به‌همین دلیـل در چند سـال گذشتـه برموضوع تولید تکیه شده است.

ایشان افزودند: بر همیـن اساس در سال جدید نیز تکیه بر مسئله تولید است و انتظار داریم که در موضوع تولید یک جهش روی دهد.

مقام معظم رهبری با تأکید بر اینکـه جهش در تولید بدون حضور مردم در اقتصاد و عرصه تولیـد امکان‌پذیر نیست، خاطر نشـان کردند: باید موانع حضور مـردم در بخش تولید برطرف شود و ظرفیت‌های بزرگ مردمی فعال شوند. در این راستا سازمان‌های اجتمـاعی محور در کشـور به عنـوان نهـادهای عمومی و مـردمی می‌توانند بـا اتکاء بر سرمایـه (اجتماعـی) در کنار ارائه فعالیت و خدمات مطلوب در جامعه نقش مهمی در رفع دغدغه های به حق و ایجاد اعتماد عمومی پیشبرنده برای مردم و همچنین کارگزاران ایجاد کنند.

اجـزای سرمـایه اجتماعی در راستـای پیگیری و تقـویت ایـن سرمایـه سازمانـی با مشـارکت و حضـور شـرکای اجتمـاعی و بخش‌های مردمی دارای دو مؤلفه است. الف) پیـونـدهای عینـی افراد (شرکاء و سازمان) ب)پیوند ذهنی شرکاء و سازمان که در نشریـه شمـاره بعـدی به شرح کامل این دو مؤلفه خواهیم پرداخت.