مهـم‌تـرین دلایـل گرایـش جـوانان بـه مصرف روانگردانها
دکتر حمیدرضا اشراقی ، پژوهشگر و فعال اجتماعی
به عنوان یک پژوهشگر اجتماعی، چـه عواملی را مهـم‌ترین دلایل گـرایش جوانان به مصرف روانگردانها می‌دانید؟
افـزایش تمایل جـوانان به مصرف روان‌گـردان‌ها می‌تواند به عوامل متعددی نسبت داده شود که می‌توان آنهـا را در سـه دستـه کلـی فـردی، اجتمـاعی و خـانوادگـی تقسیم‌بندی کرد:
حـوزه فردی: نـوجـوانی و جـوانـی دوره‌ای است که بـا مسائلـی نظیـر هویت‌یابی و احساس غرور جوانی همراه است. در این مرحله، بسیاری از جوانان به دنبال جلب‌توجه و پذیرش از سوی همسالان خود هستند و به همین دلیل ممکن است تحت‌تأثیر الگوهای رفتاری گروه‌های اجتماعی خود قرار بگیرند.همچـنـیــن، جوانـانی که اعتماد به‌نفس کمتـری دارند یا در حال تجربه بحران هویتی هستند، بیشتر مستعـد به سمت مصـرف مواد روان‌گـردان می‌رونـد تا از این طریـق احسـاسات و مشـکلات خـود را تسکیـن دهـنـد، یـا بـه دنبـال هیـجـان‌هـای جدید بگردند.
حوزه اجتماعی: فشـار گـروهـی و تمـایل بـه هـم‌سـان شـدن بـا دوستـان و همسـالان می‌تـواند عامل مهمـی در گـرایش به مصـرف مواد باشد.نوجوانان و جوانـانی که قدرت نه گفتن به درخواست‌های گروه‌های اجتماعی خود را ندارند، به‌راحتی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند و ممکن است به مصرف روانگردانها روی بیاورند. این فشارها و تلاش برای جلب‌توجه و پذیرش از سوی همسالان می‌تواند به‌سـرعت منجر به اعتیاد به مواد مخدر شود. حوزه خانوادگی و اقتصادی: وضعیت اقتصادی خانواده و فرد نیز در این گرایش نقش دارد.
بیکاری نسل جوان، ضعف مالی و مشکلات اقتصادی می‌تواند فشارهای اضافی به جوانان وارد کند که آنها را به سمت مصرف مواد روان‌گردان سوق دهد. همچنین، عدم ارتباط مثبت و حمایتی بین فرزندان و والدین و کمبود مـراکز فـرهنـگـی، تفریحی و ورزشی در جامعـه می‌تواند به افزایش این مشکل دامن بزند.
دسترسـی آسان به مواد مخـدر و کمبود فعالیت‌های جایگزین مثبت نیز از دیگر عواملی است که می‌تواند باعث افزایش مصرف روانگردانها در میان جوانان شود.این عوامل به طور هم‌زمان با یکدیگر می‌توانند زمینه‌ساز افزایش گرایش جـوانان به مصرف روانگردانها باشند و نیاز به توجه و اقدامات چندجانبه برای کاهش این رونـد دارند.
از نظر شما تفاوت نگرش جوانان فعلی با جوانان گذشته در مصرف مواد روان‌گردان چیست؟
در کنـار مسائلی که پیـش‌تر به آنها اشـاره شد، به نظـر می‌رسد نسل جدید که با نام‌هایی چون نسل Z شناخته می‌شـود، در مقـایسه با نسل‌های گذشتـه از تاب‌آوری اجتماعی کمتری برخوردار است. این کمبـود تاب‌آوری به‌ویـژه در خانواده‌هـای تک‌فرزند که در سـال‌های اخیـر رایج‌تر شـده، بیشتـر بـه چشـم می‌خورد.
همچنیـن، تـجـربه دوران بیمـاری کـرونـا کـه منـجـر بـه انتقـال آموزش‌هـا بـه فضـای مجـازی شـد، بـاعث شـد تـا این نسـل به طـور قـابل‌توجهـی از محیط‌هـای خـانـوادگـی دور شـده و بیـشتـر در فـضـای مجـازی غرق شوند.این تغییرات باعث شده که نسل جدید بیشتر تحت‌تأثیر عوامل هیجانـی و انتزاعی قرار گیـرد و به طور معمول در محیط‌های کمتر جمعی فعالیت کند.
این امر به‌ویژه در گرایش این نسل به مواد روان‌گردان و اعتیـاد نمـود بیشتـری پـیـدا کـرده است؛ بنـابرایـن، ایـن تغییـرات در سبـک زنـدگی و محیـط اجتمـاعـی جـوانـان، به طـور مستقیـم بر الگوهـای مصـرف مـواد تـأثیرگذار بـوده و نشـان‌دهنده تفـاوت‌های عمـده بین نسـل‌هـای گـذشتـه و حـال در زمینـه مصـرف مـواد اعتیادآور است.
آیا استفاده از این مواد می‌تواند به بهبود مشکلات روانی کمک کند (همان‌طور که برخی از جوانان چنین تصوری دارند) یا برعکس، مشکلات روانی را تشدید می‌کند؟
باتوجه به تأثیرات مصرف مواد روان‌گردان بر سیستم عصبی و روان‌شناختی، این مـواد به‌تدریج قـدرت اراده فرد را کاهش داده و او را به سمت جستجـوی مـداوم لذت‌های زودگذر سوق می‌دهند. در نتیجه، جوانان ممکن است با مشکلاتی نظیر افسردگی، پرخاشگری، اضطراب، کمبـود تاب‌آوری و کنجـکاوی بی‌مبنـای همـراه با ضعـف در باورهای مذهبی و مهارت‌های اجتماعی مواجه شوند.
چـه راهکارهایـی برای کاهش مصرف روانگردانها در بین جوانـان پیشنهـاد می‌کنید؟
برای کاهش گرایش جوانان به مواد روان‌گردان، یکی از کلیدی‌ترین راهکارها تمرکز بر تربیت و مهارت‌آموزی در دوران نوجوانی و جوانی است. این شامل تقویت مهارت‌های نه گفتن، افزایش تاب‌آوری اجتماعی و رفتار قاطعانه در افراد می‌شود.همچنین، تحقیقات نشان می‌دهند که تقویت باورهای دینی و انسجام خانوادگی به میزان زیادی در کاهش گرایش به مواد مخدر مؤثر است.در سطح نهادهای اجتماعی و سازمان‌ها، اقداماتی نظیر ایجاد فضاهای تفریحی، تأمین اشتغال مناسب برای جوانان، و برگزاری برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی برای آگاه‌سازی درباره آسیب‌های اعتیاد ضروری است.
همچنین، تأسیس مراکز درمان و کاهش آسیب‌های اجتماعی برای افرادی که در مسیر اعتیاد قرار دارند، و گسترش مراکز آموزش مهارت‌های زندگی و مشاوره‌های خـانواده و تربیتی نیز می‌تواند به کاهش مصرف مواد مخدر در میان جوانان کمک کند.
به‌طورکلی، چه پیام‌هایی برای جوانان و خانواده‌هایشان درباره مصرف روانگردانها دارید؟
پیام اصلی برای جوانان و خانواده‌ها این است که آگاهی و پیشگیری کلید اصلی در مقابله با مشکلات مربوط به مصرف روانگردانها هستند. جوانان باید بدانند که مصرف این مواد می‌تواند عواقب جدی برای سلامت جسمی و روانی آنها داشته باشد. خانـواده‌ها بایـد از نقش حمایتی خود آگاه بـاشند و با فراهم کردن محیطـی سالـم و حـمـایتی، بـه فرزندانشان کمک کنند تا از ورود به دام مصرف مواد جلوگیری کنند. همچنین، توجه به آموزش و ارتقاء آگاهـی عمـومـی در ایـن زمینـه می‌تواند به کاهش مشکلات مرتبط با مصرف روانگردانها کمک کند.
