هـوش مصنوعـی، فرصت یا تهدید؟!

حمیده مولائی، مدیرمسئول:

انسان از زمانی که ایده هوش مصنوعی را پرورانـد، می ‌‌‌دانست هـوش مصنـوعی این پتانسیل را دارد که روش کار را با بهره ‌‌‌وری بیشتر کسب ‌وکارها تغییر دهد. این روزها کمتر کسی وجود دارد یا بهتر است بگوییم که دیگر شاید کسی وجود نداشته باشد که با واژه هوش مصنوعی نا آشنا باشد. موضوعی که در دنیای فناوری سر و صدای زیادی به پا کرده است.

به طور خلاصه هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) یا به اختصار AI به مجموعه‌ای از فناوری ‌ها و تکنولوژی‌ هایی گفته می‌شود که به رایانه و سیستم ‌های دیگر اجازه می‌دهد تا با استفاده از الگوریتم‌های خاص، داده‌ها را تحلیل کرده و به صورت خودکار، تصمیمات درست و منطقی بگیرند؛ هدف اصلی هوش مصنوعی، شبیه سازی قابل قبول عملکرد ذهن انسان در رایانه است.

هوش مصنوعی همانند بسیاری از مصنوعات ساخت بشر، چالش‌ها و فرصت‌های فراوانی را به ارمغان آورده و حتی هوشمندی انسان را نیز به چالش کشیده و می‌خواهد که در موارد بسیاری، جایگزین این موجود پیچیده و حساس شود. جالب‌ اینکه هوش مصنوعـی هدف نیست، بلکه وسیله است، همـان ابزاری است که طی گذشت قرن ‌ها انسـان به آن رسیـده، ساخته و توسعه داده، تا به ماهیت خردمندی خود دست یابد و بتواند تا جایی که می‌تواند از این هویت حفاظت نماید. در این بین چیزی که بیش از پیش ذهن افراد را مشغول ساخته این است که با توانایی ‌‌‌های روزافزون هوش مصنوعی، آیا واقعا قرار است انسان ‌‌‌ها کارکرد خود را از دست بدهند؟

اصلاً با وجود هوش مصنوعی قرار است چه اتفاقی برای انسان‌‌‌ها بیفتد؟

پیش از پاسـخ به این سـؤال، باید توجه داشت که همیـن حالا هم هوش مصنـوعی در بخش‌‌‌های مختلف زندگی ما وجود دارد، از پیشنهادهای گوگل در جست‌وجو گرفته تا پیشنهاد هـای محتوایی اینستـاگرام یا پیشنهاد هـای خریدی که در فروشگاه‌‌‌ های اینترنتی بر اسـاس خرید ها و سلایق شمـا ارائه می‌شود. همین حالا اگر با یکی از شرکت‌های فناوری (خارج کشور) تمـاس بگیرید تـا مشکـل احتمالی شما برطرف شود، در بیشتر مواقع کسی که پـاسخ شمـا را می‌دهـد، هـوش مصنوعـی است و نه انسان واقعـی. در کل همین الان هم هوش مصنوعـی با الگوریتم‌‌‌های متعدد در حال خدمت ‌‌‌رسانی در صنایع مختلف است.

برای پاسخ به سوال فوق دو دیدگاه وجود دارد:

دیدگاه خوش بینانه و دیدگاه بدبینانه

در دیدگاه خوش بینانه می توانیم بگوییم که هوش مصنوعی می تواند در آینده همه کارها را به دست بگیرد و دیگر نیازی نیست تا انسان خود را به زحمت بیندازد و کاری کند، مثل کاربرد هوش مصنوعی در صنعت، پزشکی، کمک به پلیس در تشخیص ردپاها در صحنه جرم، وسایل نقلیه خودکار، تکنولوـژی های پیشرفتـه در سیستم های رایانه ای- موبایل ها و ابر رایانه هـا، دوبله خودکار و رایگان فیلم ها، ChatGPT (که در دو مقاله قبـل به آن پرداختیم)، گستـرش تراشه‌های شبکه هو‌ش مصنوعی و …

دیدگاه بدبینانه هم می‌‌‌گوید زمانی که هوش مصنوعـی از هـوش انسانـی پیشی بگیـرد، آن ‌قدر هوشمنـد است که بتواند بیشتـر از انسان‌‌‌ها کار بکشد و از آنها پیشی بگیرد، البته تا زمانی که انسان نظارت خود را روی تصمیـم‌گیـری ‌هـا و فعـالیت ‌هـای هوش مصنوعی ادامه دهد، به نظر نمی‌رسد خطر خـاصی بشریت را تهدید کنـد، اما این را هم باید در نظر بگیریم که هوش مصنوعی همیشه توسط افراد حامی توسعه هوش مصنوعی بی ضرر، استفاده و گسترش داده نمی شود!. همچنین پژوهشگـران اعلام کرده‌انـد که متوجه وجود سیستمی شده‌اند که می‌توانسته است برای انجام یک آزمایش تشخیص ربات یا انسان بودن کاربر، انسانی را به خدمت بگیرد و اگر فردی از او می‌پرسیده، ربات است یا خیر، دروغ می‌گفته و خود را انسانی با مشکل بینایی معرفی می‌کرده است.

برخی از متخصصان نگران این هستند که پژوهشگران در حین تقویت چنین سیستم‌هایی، آن‌ها را با حجم فزاینده‌ای از داده‌ها آموزش دهند و همین رویکرد باعث شود بیشتر رفتارهای بد را یاد بگیرند. از جمله نگرانی های دیگر مثل: ظهور فناوری دیپ فیک (deep fake) که برای ایجاد تصاویر و ویدئو و صداهای متقاعدکننده جعلی استفاده می‌شود و باعث نابودی اعتماد عموم مردم می شود.

استفاده از هوش مصنوعی توسط هکرها برای ساخت بدافزارها، ایمیل های فیشینگ ( ایمیل هایی با هدف سرقت اطلاعات و هویت افراد) و گسترش اخبار جعلی آنلاین، قدرت ساخت و توسعه تسلیحات بیولوژیکی توسط مجرمان (که هوش مصنوعی هنوز قادر به ساخت آن نبوده، اما در آینده دور از انتظار نیست)، شکستن انواع رمز عبورها و… حتی در این زمینه خالقان فیلم «ترمیناتور» درباره هوش مصنوعی هشدار داده اند و گفته اند: در فیلم «ترمیناتور» ما درباره خودآگاهی ماشین‌ها صحبت کردیم و اینکه آن‌ها کنترل را به دست می‌گیرند. اکنون در طی چندین دهه، این موضوع به واقعیت تبدیل شده است.

بنابراین این دیگر فانتزی یا نوعی آینده نگری نیست. فارغ از این دیدگاه‌‌‌ها می‌توان سوال آینده‌‌ انسان با هوش مصنوعی را با نگاهی به گذشته، بهتر پاسخ داد. ما در گذشته، از اقتصاد فیزیکی عبور کرده ایم و در حال ‌گذار از اقتصاد تفکر هستیم. در اقتصاد فیزیکی، فعالیت‌‌‌ها بیشتر از همه وابسته به زور بازو بوده و انسان‌‌‌ها نقش اصلی را در تولید بر عهده داشتند.

بــا ورود بـــه اقتصـاد تفکـر، در تولـیدات کارخانه ‌‌‌ها، دیگـر نیروی بازوی انـسـان، مهم‌ترین جزء نبود، بلکه ماشین ‌‌‌آلات و خطوط مونتاژ به کمک انسان ها آمده بودند. همین باعث شد تا بخش زیادی از افراد در کارخانه‌‌‌ها مشغول به کار نباشند و به پشت میزها مهاجرت کنند. بخش قابل‌توجهی از نیروی کاری که نتوانسته بودند خود را با شرایط و پیشرفت‌‌‌ها وفق دهند، کار خود را از دست دادند.

شغل‌‌‌های جدیدی هم به وجود آمده بودنـد که نیـاز بود توسط افراد جدیـد پر شوند. مثلاً بـاید دانش برنـامه ‌‌‌نویسی توسعـه می‌‌‌یافت، آنهایی که توانسته بودند مهارت‌‌‌های خود را ارتقا دهند یا مهارت جدید کسب کنند، کار خود را حفظ کرده بودند، اما آنهایی که نتوانسته بودند خود را وفق دهند کار خود را از دست دادند. البته تقاضا برای کار یدی همچنان وجود دارد، اما در بسیاری از موارد، کاهش یافته است.

می‌توان همین مسیر را برای عصر جدید اقتصاد با هوش مصنوعی نیز مورد استفاده قرار داد. با فراگیرتر شدن هوش مصنوعی، وارد عصر جدیدی از اقتصاد خواهیم شد که دیگر بیشتر کارهای فیزیکی و فکری که قبلاً توسط ماهیچه‌‌‌های انسان یا مغز او انجام می‌‌‌شده، توسط هوش مصنوعی انجام می‌شود.

اگر انسان‌‌‌ها بتوانند خود را با این شرایط وفق دهند، قطعاً می‌توانند به عمر کاری خود ادامه دهند، در غیر اینصورت از قافله پیشرفت اقتصادی عقب می‌‌‌افتند. در این بین از افراد (منفی) که سود جویـانه می خواهند از هوش مصنوعی برای نابودی استعداد ها، تفکرات، کارآیی و ارزش آفرینی نوع بشر استفاده کنند هم نباید غافل بود و همواره باید به هشدارها در این موارد توجه نمود!…