بررسی شاخص فلاکت در کشـورهـا و ایــران

دکتر مجید فریدون فر تحلیل گر بازارهای مالی و مدرس دانشگاه:

شاخص فلاکت – مجموع نرخ بیکاری و نرخ تورم – در پایان سال 2023 در %6.8 است. این پایین‌ترین نقطه آن از زمان شیوع بیماری همه‌گیر در مارس 2020 و بسیار کمتر از میانگین 8.3 درصدی قرن تا به امروز است. چرا اهمیت دارد: بیکاری و تورم دو عامل بزرگ بدبختی اقتصادی واقعی (و نه صرفاً مبتنی بر هیجان) هستند. نتیجه: به نظر می‌رسد ضربه مضاعف ناشی از COVID-19 – ابتدا یک جهش بزرگ در بیکاری و سپـس افزایـش شدید تـورم – اکنون به نظر می رسد که هـر دو شـاخص به سطـوح پایین بازگشته‌اند، که نشان دهنده یک اقتصاد تقریبی سالم در سرتاسر جهان می‌باشد، که اگر کشوری فی الحال از سلامت اقتصادی برخوردار نیست یقیناً دچار فلاکت در شاخص شده است. شـاخص فلاکت، شرایـط اقتصادی را با جمـع کـردن نـرخ بیکاری و نرخ تـورم اندازه گیری می‌کند. هر چه جمع‌بندی بالاتر بـاشد، اقتصاد مورد نظر بدتر و دردناکتر می‌شود. این مفهوم توسط اقتصاددان آمریکایی آرتور اوکون در دهه 1970 ایجاد شد.

این دهه‌ای بود که در آن افزایش قیمت نفت باعث شد بسیـاری از کشـورهای جهـان هم از تـورم بـالا و هـم از بیکـاری رنـج ببـرنـد، پدیـده‌ای که به رکود تـورمی معـروف است. تشابهات با امروز واضح است: افزایش قیمت کالاها به قدرت خرید ضربه می زند و بانک های مرکـزی را مجبـور به انقبـاض پولـی تهاجمـی می کند، که می تواند در سال آینده به بازارهای کار ضربـه بزند و بسیـاری از کشـورها را وارد سناریوی رکود تورمی کند.

در سال 2022، زیمبابوه با شاخص فلاکت 414.7 به عنوان بدبخت ترین کشور جهان در رتبه بندی قرار گرفت. ونزوئلا با امتیاز شاخص 330.8 در رتبه دوم قرار گرفت. این شاخص با اضافه کردن نرخ بیکاری، نرخ وام و نرخ تورم منهای درصد تغییر تولید ناخالص داخلی سرانه محاسبه می شود. یکی دیگر از ابزارهای معروفـی که برای مقایسه تـوسعه کشـورهـا در سـراسـر جهـان استفـاده می‌شود، شاخص تـوسعه انسانـی است که عواملی مانند امید به زندگی در بـدو تولد، نرخ باسوادی، سطح تحصیلات و درآمد ناخالص ملی (GNI) سرانه را در نظر می‌گیرد.

شرایط اقتصادی بهتـر با کیفیت زندگـی بالاتر ارتباط دارد

شرایط اقتصادی بر امید به زندگی تأثیر می‌گذارد که در ثروتمندتـرین مناطـق بسیـار بالاتر است. با امیـد به زندگی 85 سـال، ژاپن در رتبه‌بندی کشورهایی با بیشترین امیـد به زندگی در سـال 2020 پیشتاز بود. شاخص جهانی زیست‌پذیری کیفیت زنـدگی در شهرهـای سراسر جهـان را بر اسـاس جنبه‌های سیاسی، اجتمـاعی، اقتصـادی و زیست محیطی مانند ایمنی و سلامت شخصی، آموزش و خدمات حمل و نقل و سایـر خدمات عمـومی رتبه‌بندی می‌کند. در سال 2022، ویـن به عنوان شهری با بالاترین کیفیت زندگی در سراسر جهان رتبه بندی شد.

اهمیت شاخص فلاکت در آگاهی از سطح رفاه یا رنج افراد یک جامعه است. بالا بـودن شاخص فـلاکت بـه معنـای آشفتگـی اقتصـادی و سطـح نامطلوب زنـدگیِ اکثریت شهروندان در یک کشـور است. از آنجایـی که شـاخـص فلاکت بـالا بـه معنـای نـرخ بـالای بیکاری و تـورم است، لـزوم بهره‌گیری افراد از سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی یا توسعه کسب و کار برای رشد درآمد، بیشتر از پیش مشخص می‌شود.

وضعیت شاخص فلاکت در ایران چگونه است؟

شاخص فلاکت ایران با عدد %73.3، در رتبه 19 از بین 157 کشور جهـان قرار گرفتـه است. این رتبه‌بندی از بدترین به بهترین درجه بندی شده به طوری که کشور زیمبابوه در رتبه اول با بیشترین شاخص فلاکت و سخت‌ترین شرایط زندگی و کشور سوئیس در رتبه 157‌ ام با بهترین شرایط زندگی و شادترین مردم قرار گرفته است. کشورهایی که با ایران مرز مشترک زمینی یا دریایی دارند به شرح زیر است: ترکیـه در رتبـه 10، پاکستـان در رتبـه 35، قزاقستـان در رتبـه 47، عـراق در رتبـه 50، آذربایجان در رتبه 62، ارمنستان در رتبه 75، روسیه در رتبـه 76، عربستان سعودی در رتبه 100، بحرین در رتبـه 105، قطـر در رتبـه 140، امارات عربی متحده در رتبه 143، عمان در رتبه 147 و درنهایت کویت در رتبه 156 جدول و تنها یک پله فاصله با سوئیس به عنوان خوشبخت-‌ترین کشور جهان فاصله دارد و خیلی عجیب است کـه اکثر کشـورهای همسـایه ما دارای شاخص فلاکت بسیـار کم یعنی در عیـن حال خوشحالی و خوشبختی را کاملا لمس می‌کنند ولی کشـور ما با وجـود ذخایـر فراوان نفتـی و گازی و معـدنی و هـزاران کالا و محصـولات و کامودیتی‌های منحصر به فرد در دنیا و با داشتن بهترین موقعیت آب و هوایی و اقلیمی، نسبت به تمامی همسایگان خود بدترین رتبه فلاکت را دارد که یقیناً جای بسی تأمل است.

شادترین کشورهای جهان

در آن‌سوی لیست یعنی در فهرست شـادترین کشورهای جهان، نام سوئیس را می‌توان دید که در صدر فهرست (رتبه 157) می‌درخشد و پس از آن به ترتیب کشورهای کویت، ایرلند، ژاپن، مالزی، تایوان، نیجـر، تایلند، توگو و مالت قرار دارند. فنلاند که بطور تاریخی عنوان «شادترین کشور جهان» را دارد، در این فهرست در رتبۀ 109 قرار می‌گیرد. این کشور واقع در شمال اروپا پیش از این در گـزارش سالانه جهـانی شادی، برای ششمین سال پیاپی، رتبه 1 را به دست آورده بود. “استیو هانکه” اقتصاددان برجسته امریکایی نیز تأکید دارد که «احساس قوی حمایت جمعی و اعتماد متقابل» در میان فنلاندی‌ها و سویسی ها یکـی از دلایـل اصلـی خوشبختـی آنهـاست که حتـی به شهرونـدان این کشـور کمک کرد تـا هـمـه‌گیـری کـوویـد19 را نیـز بـخـوبـی پشت سر بگذارند.

علاوه بر این، فنلاندی‌ها و شهرونـدان سویس و اکثر کشورهـایی که در ابتـدای لیست عدم فلاکت قـرار دارند به شدت احسـاس می‌کنند که در انتخاب خود آزادند و کمترین سوءظن را نسبت به فساد دولتی دارند؛ دو عاملی که نقش مهمی در شادی یک جامعه ایفا می‌کند. ارتباط شاخص فلاکت با میزان جرم و جنایت با بررسی داده های 1960 تا 2005، می‌توان نتیجه گرفت که بین شاخص فلاکت و میزان جرم و جنـایت در جامعه رابطه تنگاتنگی وجود دارد و این همبستگی به شدت قوی است؛ قوی‌تر از همبستگی جرم و جنایت با تورم یا بیکاری به تنهایی. به نظر می‌رسد که شـاخص فلاکت به انـدازه یکسال یا بیشتر از جرم و جنایت جلوتر است. (یعنی جرم و جنایت در جامعه در پی افزایش شـاخص فلاکت، زیاد خواهد شـد)که این امری بدیهی‌ست و تنهـا کنتـرل‌کننده افـول و زوال اقتصادی کشـور، فقط و فقط در کارایـی و کفایت دولت و بدنه دولت می‌باشد.

عدد نرمال شاخص فلاکت چقدر است؟

عـدد نرمال شاخص فـلاکت با توجه بـه اهداف اقتصادی کشورها تعیین می‌شود. برای مثال، عدد نرمال شاخص فلاکت در آمریکا بین 5.5 تا 6.5 است. جهت سنجش نرمال بودن شاخص فلاکت می‌توان آن را با میانگین شاخص فلاکت در جهان مقایسه کرد. برای مثال در آمار سال 2022 میلادی، شاخص فلاکت ایران معادل 73.3 و میانگین شاخص فلاکت در جهان معادل 32.27 بوده است که این مقدار فاصله اصلا قابل قبول نیست و ضعف مدیریتی و اقتصاد ناسالم و بیمار را تداعی می‌کند. هزینه خانوارهای ایرانی سالانه %50 رشد می‌کند، بیکاری هـرساله نسبت بـه سـال قبـل افـزایـش می‌یابد نـرخ تورم از سطـوح منطقـی هرساله به بالاترین میزان خود می‌رسد.

این‌ جمله‌های کوتاه و شـاخص‌ها، روایتـی تلخ از حـال و روز معیشت خانوارهای ایرانـی است که طی سالیـان گذشته تاکنـون، سایـه ایـن‌ اعـداد و ارقـام در زنـدگـی دهک‌هـای ضعیـف و متـوسط، مدت‌هـاست که سنگینی می‌کند. خلاصه اینکـه تـورم از سالیـان گذشته، آرام در لابه‌لای قفسه مغازه‌ها لانـه کرد و گویـی یکی از اجزای جداناپذیر بازارها شد. این گرانی‌ها و قیمت گذاری‌های نامناسب باعث شده که متأسفانه رتبـه نوزدهم فلاکت جهـان را در بین 157 کشـور از آنِ خود کنیم و کاملاً قطار نابسامان اقتصاد را بدون راننده رها سازیم و از نگاه کردن به ان اجتناب ورزیم.