توسعـه پرورش آبزیان گامی به سـوی امنیـت غـذایــی پــایـــدار

مجتبی حسینی، اولین سازنده قفس پایه کششی در جزیره قشم :

صنعت پرورش آبزیان در حال رشد سریعی است و به عنوان روشی برای تولید پروتئین با کارایی بالا، نقشی حیاتی در تامین امنیت غذایی جوامع در حال توسعه ایفا می‌کند. با توجه به رشد فزاینده جمعیت جهان و تقاضای روزافزون برای غذا، توسعه پایدار این صنعت از اهمیت بالایی برخوردار است.

روندهای نوظهور در پرورش آبزیان:

آبزی‌پروری در محیط‌های کنترل‌شده: استفاده از سیستم‌های بسته و نیمه بسته برای پرورش آبزیان، بهینه‌سازی مصرف آب، کنترل کیفیت آب و کاهش اثرات زیست‌محیطی را به همراه دارد.

پـرورش گونه‌هـای جدیـد: تنـوع‌بخشـی به گونه‌هـای پـرورشی، بـه افـزایش تـولید و پاسخگویی به تقاضای بازار برای محصولات خاص کمک می‌کند.

استفـاده از فنـاوری‌های نـوین: به‌کارگیری ابزارهای هوشمند، اتوماسیون و اینترنت اشیاء در مزارع پـرورش آبزیان، به افزایش کارایی، پایش سلامت آبزیان و پیشگیری از بیماری‌ها کمک می‌کند.

توسعه آبزی‌پروری یکپارچه: تلفیق پرورش آبزیان با کشاورزی و دامداری، به ایجاد سیستم‌های پایدار و چندمنظوره می‌انجامد که ضمن افـزایش بهـره‌وری، ضـایعـات را نیز کاهـش می‌دهد.

عوامل متعددی در توسعه پرورش آبزیان در ایران نقش داشته‌اند، از جمله:

حمایت‌های دولتی: دولت ایران از طریق ارائه تسهیلات بانکی، یارانه و خدمات فنی و آموزشی به توسعه پرورش آبزیان کمک می‌کند.

پایگاه خبری سما

بخـش خصـوصـی: بخـش خصوصـی نیـز در حـال سرمایه‌گـذاری در توسعه پرورش آبزیان در ایـران است. این سرمـایه‌گـذاری‌ها منجـر به ایجـاد مزارع پرورشـی مـدرن و کارآمدتـر شده است.

تـحقیقـات و آمـوزش: مـراکز تـحقیقـاتـی و دانشگاه‌های ایران در حال انجام تحقیقات برای توسعه روش‌های جدید پرورش آبزیان و آموزش کشاورزان هستند.

افـزایش تقـاضا برای غذاهـای دریایی: تقاضا برای غذاهای دریایی به دلیل افزایش جمعیت، افزایش سطح درآمد و افزایش آگاهی از فواید سلامتی مصرف غذاهای دریایی در حال افزایش است.

کاهش ذخـایر ماهیگیـری: ذخایر ماهیگیری وحشی در حال کاهش است و این امر پرورش آبزیان را به عنوان منبع جایگزین پروتئین حیوانی مهم‌تر می‌کند.

پیشـرفت‌های تکنـولوژیکـی: پیشرفت‌هـای تکنولوژیکی در زمینه‌هایی مانند تغذیه آبزیان، بهداشت آب و پرورش گونه‌های جدید، تولید آبزیان را کارآمدتر و مقرون به صرفه‌تر کرده است.

در ایران نیز مانند سایر نقاط جهان، صنعت پرورش آبزیان در حال توسعه است. طبق آمار سازمان شیلات ایـران، تولید آبزیان پرورشـی در ایران در سال 1400 به بیش از یک میلیون تن رسیده است. این میزان تولید در مقایسه با سال 1390 بیش از دو برابر شده است. با وجود پیشرفت‌های قابل توجهی که در صنعت پرورش آبزیان ایران حاصل شده است، هنوز چالش‌هایی نیز وجود دارد که باید برطرف شوند.

این چالش‌ها عبارتند از:

کمبود منابع آبی: کمبود منابع آبی یکی از اصلی‌ترین چالش‌های پیش روی صنعت پرورش آبزیان در ایران است. برای غلبه بر این چالش، لازم است از روش‌های آبیاری کارآمدتر مانند سیستم‌های آبزی‌پروری مدار بسته استفاده شود.

آلودگی آب: آلودگی آب یکی دیگر از چالش‌های مهمی است که صنعت پرورش آبزیان با آن مواجه است. برای غلبه بر این چالش، لازم است از روش‌های پرورش آبزیان پایدار استفاده شود و از ورود آلاینده‌ها به منابع آبی جلوگیری شود.

بیماری‌های آبزیان: بیماری‌های آبزیان می‌توانند خسارات قابل توجهی به مزارع پرورشی وارد کنند. برای غلبه بر این چالش، لازم است از روش‌های پیشگیری از بیماری و درمان بیماری‌های آبزیان استفاده شود.

تغذیه آبزیان: تامین خوراک باکیفیت و پایدار برای آبزیان پرورشی، به ویژه با توجه به افزایش تقاضا برای خوراک‌های دریایی، از اهمیت بالایی برخوردار است.

اثرات زیست‌محیطی: فعالیت‌های آبزی‌پروری، در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌توانند اثرات منفی بر محیط زیست، مانند آلودگی آب و تخریب زیستگاه‌های طبیعی، داشته باشند.

با وجـود این چالش‌ها، چشم‌انداز آینده صنعت پرورش آبزیان در ایران روشن است. بـا ادامه سرمایـه‌گذاری‌هـا، تحقیقـات و آموزش، ایـران می‌تواند به یکی از تولیدکنندگان اصلی آبزیان در جهان تبدیل شود. پرورش آبزیان، که به پرورش ماهی، میگو، صدف و سایـر آبزیان در محیط‌های کنترل‌شـده گفته می‌شـود، فرآینـدی پیچیده و چند وجهی اسـت کـه نـیـازمـنـد دانـش و تخـصـص در زمینـه‌های مخـتلفـی ماننـد زیسـت‌شنـاسـی آبزیان، تغذیه، بهداشت و بیماری‌ها، مهندسی آب و مدیریت می‌باشد.

مراحل کلی پرورش آبزیان:

1. انتخاب گونه مناسب: اولین قدم در پرورش آبزیان، انتخاب گونه مناسب برای پرورش بـا توجه به شرایط آب و هـوایی، منابع موجود، بازار و سلیقه مصرف‌کننده است. عواملـی مانند نـرخ رشـد، مقـاومت در بـرابـر بیماری‌ها، کیفیت گوشت و تقاضای بازار باید در انتخاب گونه مدنظر قرار گیرد.

2. آماده‌سازی محل پرورش: محل پرورش آبزیان باید از نظر کیفیت آب، تهـویه، دمای مناسب و امنیت زیستـی شرایـط لازم را بـرای رشـد و سـلامت آبـزیـان فـراهم کنـد. استخرهـا، حوضچه‌ها، قفـس‌ها و مخـازن از جـمـلـه مـکـان‌هـای رایـج بـرای پـرورش آبزیان هستند.

3. تهیه بچه ماهی یا سایر آبزیان: بچه ماهی‌ها و سایر آبزیان را می‌توان از مراکز معتبر تکثیر و پرورش آبزیان تهیه کرد. سلامت و کیفیت بچه ماهی‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.

4. تغذیه مناسب: یکی از مهم‌ترین عوامل در پرورش آبزیان است. غذای آبزیان باید از نظر مواد مغذی، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی به تعادل لازم رسیده باشد. می‌توان از غذای آماده یا غذای دست‌ساز برای تغذیه آبزیان استفاده کرد.

5. کنترل کیفیت آب: از جمله مهم‌ترین عوامل در سلامت و رشد آبزیان است. پارامترهایی مانند دمای آب، PH، شوری، اکسیژن محلول و آمونیاک باید به طور مرتب اندازه‌گیری و کنترل شوند.

6. پیشگیری و کنترل بیماری‌ها: بیماری‌ها می‌توانند خسارات زیادی به مزارع پرورش آبزیان وارد کنند. بنابراین، پیشگیری و کنترل بیماری‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. استفاده از واکسن، ضدعفونی‌کننده‌ها و مدیریت صحیح آب می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌ها کمک کند.

7. برداشت محصول: زمان برداشت محصول به نوع آبزی و شرایط پرورش بستگی دارد. زمانی که آبزیان به اندازه مطلوب رسیدند، می‌توان آنها را برداشت کرد.

مزایای پرورش آبزیان:

افزایش امنیت غذایی: پرورش آبزیان می‌تواند به افزایش تولید پروتئین و تنوع غذایی در کشور کمک کند و از وابستگی به واردات محصولات شیلاتی بکاهد.

ایجاد اشتغال: این صنعت می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی در مناطق مختلف، به خصوص در مناطق روستایی و ساحلی ایجاد کند.

توسعه اقتصـادی: پـرورش آبزیـان مـی‌تـواند بـه رونـق اقتصـادی و افـزایـش درآمـد ملی کمک کند.

تنوع‌بخشی به فعالیت‌های کشاورزی: پرورش آبزیان می‌تواند به عنوان یک فعالیت مکمل در کنار کشـاورزی سنتی، به افـزایش درآمد کشـاورزان و تنـوع‌بخشی بـه فعـالیت‌هـای کشاورزی آنها کمک کند.

ارائه مواد غذایی با ارزش تغذیه‌ای بالا: آبزیان منبع غنی از پروتئین، اسیدهای چرب امگا 3، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند و می‌توانند به بهبود وضعیت تغذیه‌ای جامعه کمک کنند.

چشم‌انداز آینده پرورش آبزیان:

با وجود چالش‌های موجود، پرورش آبزیان پتانسیل قابل توجهی برای کمک به حل مشکل گرسنگی و سوءتغذیه در جهان دارد. با سرمایه‌گذاری در تحقیقات و توسعه، اتخاذ رویکردهای پایدار و ارتقای سطح دانش و آگاهی پرورش‌دهندگان، می‌توان به طور قابل‌توجهی به این پتانسیل دست یافت. در آینـده، شـاهد رشـد و توسعـه روزافـزون پـرورش آبزیـان در سـراسر جهـان خـواهیـم بود. تنـوع‌بخشی بـه گونه‌های پرورشـی، استفـاده از فنـاوری‌های نویـن و توسعـه آبزی‌پروری یـکپـارچـه، نـقشـی کلیـدی در ایـن راستـا ایفا خواهند کرد. با مدیریت صحیح و پایدار این صنعت، می‌توان به تولیـد غذای باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه برای نسل‌های آینده دست یافت.

هلدینگ بین المللی سما