الزامات اجتماعی توسعه سواحل مکران

حسن میرشکار جامعه شناس اقتصادی و توسعه استاد دانشگاه:

در چند دهه اخیر، توسعه به عنوان مبحثی بسیار گستـرده در مفاهیم اجتماعی مطرح شده و در اواخر قرن بیستم از نگاه اقتصادی صرف، به ابعاد بیشتـری از جمله به توسعه سیاسـی، فرهنگـی و اجتماعـی شیفـت پیدا کرده است.

در دهـه 1970 سـازمـان مـلـل متـحـد، “توسعـه اجتماعی” شـامل جامعـه مـدنـی، دموکراسی، عدالت اجتماعی، رفاه اجتماعی و سرمایه اجتماعی را به عنوان ظرفیتی موثر و به منظور ایجاد تغییرات مطلوب در سطح زندگی جوامع تفسیر کرد. توسعه اجتماعی، از طریق مشارکت مردم در طرح های توسعه ای و بالابردن سطح زندگی عمومی از طریق ایجاد شرایط مطلوب و بهینه در زمینه های فقر زدایی، تغذیه، بهداشت، مسکـن، اشتغـال، آموزش و چگونگی گـذران اوقات فراغـت بدست می آید.

در قیـاس با توسعـه اقتصـادی، توسعـه اجتمـاعی ابعـاد وسیع تـری را در بر می گیرد؛ و در واقع طرح رویکرد توسعه اجتماعی نشان دهنده اهمیت ساختارهـا و روابـط اجتماعـی بر متغیرهای اقتصادی است. در کشـور مـا سالهـاست بـرای نیـل به توسعه برنامـه ریزی و سنـد چشـم انـداز ترسیـم و طرح ریزی و اجرا می شود، با نگاهی گذار به طرح های توسعه ای کشور می توان دریافت هیچگاه نتوانسته ایم به همه انتظارات پیش بینی شده دست پیدا کنیم.

در حالی که صاحب نظران توسعه براین باورند که همه ابعاد توسعه باید با یکدیگر حرکت کنند و به عبارتی توسعه باید متوازن باشد. توسعه یک پروسـه تدریجی است و از مجـرای همکاری میـان دولت و بخـش خصوصـی و مشارکت اجتماعی به تکامل می رسد.

سواحل مکران در جنوب شرق کشور، شامل جنوب استان سیستان و بلوچستان و بخشی از شرق استان هرمزگان می باشد ، وجود موقعیت خاص جغرافیایی، ظرفیت بسیـار خـوب در عرصه های اقتصادی و گردشگری؛ دسترسی به آب هـای آزاد دریـای عمان و اقیـانوس هنـد، بنـدر چابهـار به عنـوان تنها بنـدر اقیانوسـی کشور، ظرفیت ترانزیتی بسیار مناسب برای کشورهای آسیای میانه و افغانستان؛ خود به تنهایی برای اهمیت استراتژیکی این منطقه کافی است.

ضرورت توسعه منطقه مکران در سال 1387 توسط رهبری مطرح گردید و پس از آن و در نیمه دوم دهه هشتاد مقدمات عملیاتی توسعه مکـران با تشکیل یک کارگروه آغاز و در سـال 1395 در مجلس شورای اسلامی قانونی برای احکام دائمی برای منطقه تدوین گردید. سند و راهبردهای توسعه منطقه ساحلی مکران در سال 1398 در شورای عالی آمایش سرزمین تصویب گردید.

بر اساس این سند باید سالی یک واحد درصد به سهم اقتصاد دریا از اقتصاد ملی اضافه شود. لازمـه ایـن اهــداف سـرمـایـه‌گــذاری در زیرسـاخت ‌ها ماننـد بندرگاه، توسعـه شبـکه ریل، جاده و فرودگاه و همچنین سرمایه‌گذاری مشترک در سواحل مکران می باشد. ایجاد سازمان توسعه سواحل مکران از اقدامات مثبتی است که اخیرا تحقق پیدا کرده است و می توان امیدوار بود برنامه های 1404، 1408 و 1415 مـورد انتظار محقـق و موانـع اقتصـادی پیش روی از جمله سرمایـه گـذاری و مـوانع زیرسـاختی و توسعـه منـابع انسـانی رفـع و برآورده شود.

حلقـه مفقود توسعه سواحل مکـران، توسعه اجتمـاعی است و بایـد در نظر داشت رشـد اقتصادی تابعی از سرمایه هایی نظیر سرمایه اجتماعی است؛ سرمایه ای که تأثیر مثبت بر سرمایه انسانی و به تبع آن موجب افزایش بازدهی و رشد اقتصادی خواهد شد ولی حوزه اجتماعـی در طرح ها و برنامه هـای توسعـه اقتصادی کشور، همیشـه در حد تئوری و درج در سنـد باقـی مانـده است.

طبق سنـد توسعه سواحل مکـران مشارکت پـذیری و توانمنـد سازی اجتمـاعات محلـی درفرایندهای توسعه آورده شده ولی اگر به مجموعه اقدامات انجام شده بنگریم آثاری از مشارکت اجتماعات محلی در حوزه اجرا دیده نمی شود. در منطقه مکران اکثریت افراد بومی بلوچ و دارای مذهب اهل سنت حنفی هستند و این ویژگی و هویت در بخش مکران استان هرمزگان نیز مشترک است. لذا بنا بر اهمیت سرمایه های اجتماعی حضور و مشارکت دادن به طوایف و سران مذهبی در توسعه بخشی بسیار پر اهمیت می باشد.

بارها مشاهده شده سرمایه گذار به دلیل عدم وجود نیروهای متخصص، نیروهای مورد نیاز خود را از افراد غیر بومی تامین می کند که خود تبعات اجتماعی متعددی را در منطقه در پی داشته است. لذا مشارکت دادن مردم بومی در طرح های اقتصـادی از الزامات اجتمـاعی طرح توسعـه سواحل مکران است. بنابراین با افزایش قابلیت افراد بومی از طریق آمـوزش از جمله تغییر رشته های دانشگاهـی متنـاسب بـا نیـاز صنعت، بصـورت آمـایش سرزمینـی، می تـوان نیـروی انسانی بومی را تقـویت و فرصت هـای شغلـی را پیـگیـری و ایجاد کرد.

همـچنیـن بـا ایجـاد شـرایـط منـاسـب، از سرمایـه گذاران بومی بلوچ داخل و خارج از کشور دعوت شود تا در منطقه سرمایه گذاری کنند و بایستی بخشـی از سرمایـه گذاری ها مبتنـی بـر زیستـه و مـعـاش مـردم بـاشـد و ضروری است در حوزه کشاورزی، کشت و تـوسـعـه بـاغـات میـوه هـای گـرمسیـری، صنایع دستی و ظرفیت های خوب گردشگری سـاحلـی و دریـایـی و جـاذبه هـای طبیعی، صیـد و صیـادی و صنـایع تبـدیل کـوچـک، سرمایه گذاری گردد.

سخن پایانی

در پـایـان لازم است اجـرای بـرنـامـه هـای توسعه ای در منطقه با بالاترین میزان مشارکت مـردمی صورت گیـرد و از همیـاری مردم در برنامه های توسعه استفاده شود چرا که حفظ و تعامل و همکاری بین نظام حکمرانی و مردم بومی منطقه بخصوص نخبگان و سران قبایل در منطقه می تواند سرعت فرایند توسعه مکران را تسریـع کنـد چـرا کـه تـوسعـه پـایـدار در سایـه همـدلـی مـردم محلـی و زیست بـوم منطقـه با نیـروهـای نظامـی و دولتـی میـسر خواهد شد.