نکات شرط داوری

زینب عطاء اللهی کارشناس ارشد حقوق خصوصی:

چند نکته مهم که در خصوص شرط داوری باید بدانیم: ما در اینجا با یک عنوان پرکاربرد رو به رو هستیم که با خواندن این مقاله کوتاه، می‌توانید با تسلط بیشتری نسبت به موضوع، از مشاور یا وکیل داوری متخصص خود بخواهیـد که در قـرارداد یا اختلافات، بنا به صلاحدید خود از شرط داوری استفاده کند. اولین اثر امضای شرط یا قرارداد داوری و در واقع ارجاع اختلاف احتمالی یا مـوجود شما به داوری، این است که مـوضوع دیگر قابل رسیدگی توسط مراجع قضائی نیست و شخصی که به عنوان داور تعیین نموده یا خواهید نمود باید به موضوع رسیدگی کند.

شرط داوری چیست؟

طرفیـن یک قرارداد می‌توانند توافـق کنند که اختلافات ناشی از قرارداد آنها به دادگاه نرود و در صورتیکه ادعایی علیـه هم داشته باشند، موضوع اختلاف توسط شخصی به عنوان داور و یا یک سازمـان داوری رسیدگی و موضوع حکم قرار بگیرد. اگر توافـق داوری به شکل یکـی از شرط‌های قـرارداد اصلـی باشد بـه آن شرط داوری گفتـه می‌شود و اگر در یک قرارداد مستقل از قرارداد اصلی تـوافق داوری شود، به آن قـرارداد داوری می‌گویند.

در ادامـه بـه سؤالاتـی کاربـردی با نگاه رویه قضایی که حاصل تجربه است را با شما در میان می‌گذاریم. آیا هر شرط یا قرارداد داوری معتبر است؟ آیا می‌توانیم همه موضوعات را به داوری ارجاع دهیم؟ قانونگـذار در ماده 478 قانون آئیـن دادرسی مدنی، بـر حسب اهمیت بسیـار بالای برخی موضوعات، و جلوگیری از تبانی افراد، آن را قابل ارجاع به داوری ندانسته، مثـل رسیدگـی به جنبه کیفـری دعاوی کیفـری که منجـر بـه مجـازات یا بـری شــدن از مجـازات مـی‌شـود و همینطـور ورشکستگـی و اصل نـکــاح، طـلاق و نسب.

از این بحث تحت عنـوان شناسایی شـرط یا قرارداد های داوری نیز یاد می‌شود که به زبان ساده بیان شد.

چرا حضور وکیل در پروسه داوری ضروری است؟

همانطـور که می‌دانید داوری، یک رسیدگی تک مرحله‌ای است .یعنی رأیی که داور صادر می‌کند مانند حکم دادگاه تجدیدنظر قطعـی است. هرچند که امکان طرح دادخواست ابطال رأی داوری وجود دارد ولی اگر داور چارچوب اصلـی را رعایت کرده باشـد، رأی او قابلیت ابطال ندارد. بنابراین ریسک طرفین دعـوی در داوری بالا هست خصوصاً این داور، به یک طرف وابسته باشد. وکیل متبحر می‌تواند نقش بسزایی در جریان داوری داشته باشد.

وکیل هم در ماهیت پرونده داوری و هم تشریفات و شرایط شکلی آن موثر است. به عنوان مثال بسیاری از ایرادات شکلی جریان داوری، میتواند توسط وکیل شناسایی و مستندسازی شود و امکان ابطال بعدی رأی داور به جهت همیـن اقدامات وکیل، تسهیـل می گردد.

قرارداد داوری سازمانی

آیا شرط یا قرارداد داوری قابل تنظیم به نحوی هست که توسط چند نفر داور رسیدگی شود؟ کتاب هـای تخصصـی حقوقـی ایـن موضـوع را ذیـل عنـوان انـواع قـرارداد داوری بحـث مـی‌کننـد، در ایـن مـفـهـوم کـه طـرفیـن اختـلاف می‌تـوانند یـک داور مشـخـص یـا چنـد نفـر هیئت داوران را انتخـاب کننـد یا داوری خـود را به یک نهـاد مثل نهـاد صنفی خـود یا مراکـز تخصصـی داوری بسپـارند که در ایـن حالت بـه آن داوری سازمانی گفتـه می شود.

اگر شمـا یک تاجـر هستیـد احتمالاً ترجیـح می‌دهید اختلافـات خود را از طریـق مراجـع داوری حل و فصل نمایید. مثل مرکز داوری اتاق بازرگانی ایران و در سطح بین المللی می‌توان به دیوان داوری اتاق بازرگانی پاریسICC ، انجمن داوری فرانسه AFA و شاید با توجه به قرارداد اخیر 25 ساله ایران و چین، از این به بعد اسم کمیسیون داوری پکن BAC را نیز زیاد بشنویم و همینجا باید به اهمیت تعیین زبان داوری در شرط یا قرارداد داوری در قراردادهای بین المللی اشاره نمود.

باطل شدن شرط داوری و ابطال قرارداد

اگر قـراردادی که در آن شرط داوری شده است، بـاطل شود، باعـث باطل شـدن شرط داوری هم می شود و یا خیر؟ خیر پاسخ منفی است و طبق قواعد حقوقی ای که در ادامه به آن اشاره می‌شود اصل بر اعتبار مستقـل قـرارداد داوری از قـرارداد است و بـه آن اصـطلاحـاً استقلال قـرارداد داوری گفتـه می‌شود.

قرارداد داوری صحیـح و موضوع اختلاف، قابل ارجـاع به آن می‌باشد امـا برای اینکـه درگیر تفسیرهـای مختلـف نشویـد، حتمـاً در شـرط داوری تصریـح کنید که اعتبـارش طبق توافق طرفین مستقل از قرارداد اصلی است و شامل رسیدگی به دعـای بطلان قـرارداد نیـز می‌شود چرا که در رویه قضائـی بر خی از دادگاه اعتقاد دارنـد که در داوری داخلـی شـرط تابـع عقـد است. اگـر قـرارداد بـاطل شـود، شـرط داوری هـم باطل است و داور نمـی‌تواند بـه موضـوع رسیـدگـی کنـد و حـل و فـصـل ادعـاهـا بـا دادگاه است.

چگونه اعتراض به رای داوری کنیم؟

همانطور که در بخش ابطال شـرط داوری توضیح دادیم رأی داوری قطعی است و در مفهومی که به آرای دادگاه‌های بدوی می‌توان اعتراض نمود و در دادگاه تجدیدنظر از هر حیث قابلیت بازبینی و بررسی دارد، نیست. پس رأی داور قابل اعتراض نیست اما اگـر رأیی خلاف قانون صادر شده باشد، می‌توان از دادگاه درخواست ابطال رأی را خواست.

در این حالت، دادگاه‌ها صرفاً در موارد اساسی و خاص که در مـاده 489 قـانون آئیـن دادرسی مـدنـی اشـاره شـده رسیـدگی می‌نمـاینـد و سـایـر اعتراض‌ها قابل رسیـدگی توسط دادگاه نیست و این اهمیت رأی داوری را نشـان می‌دهد که به همین علت از این منظر رای داوری یک رای قطعی محسوب می‌شود.

تعیین داور

اگر در قرارداد داوری، فرد یا افراد مشخصی را تعیین نکرده باشیم و طرف مقابل هم داور مورد معرفی مـا را نپـذیرد یا داور معرفی نکنـد، چه بـایـد کرد؟ و درخواست تعییـن داور چگونـه است؟ اگر داور یا داوران در قـرارداد داوری مشخـص نشده باشند یا یکی از طرفین اختلاف از معرفی داور خـودداری نماید یا داورانـی که به موجب قرارداد داوری تعیین شده اند نخواهند یا نتوانند بـه موضـوع رسیدگـی نماینـد در ایـن مـوارد تعییـن داور مستلزم مراجعـه به دادگاه صالـح می‌بـاشد کـه مـواد 459 و 460 قـانون آییـن دادرسی مدنی به طور مفصـل به این موضوع پرداخته است.

در اینجا باز هم متن قرارداد داوری اهمیت پیدا می‌کند و چنانچه از قبل داور یا هیأت یا سازمان داوری را انتخاب کرده باشید، مسیر راحت تری برای رسیدگی به اختلافات احتمالی پیش رو دارید.

اختیارات و وظایف داور در رسیدگی داوری چیست؟

رسیدگی داور یا داوران می‌بایست در محدوده صلاحیت و اختیارات ایشـان باشد و به همین علت اهمیت دارد که قرارداد داوری چه مواردی را ارجاع به داوری داده است. چراکه چنانچه داوران خارج از محـدوده مورد توافق داوری اظهارنظر نمایند، رأی ایشان قابل ابطال است. سـازمـان‌هـای داوری در ایـن راستـا نمـونـه شـرط‌های داوری‌ای را در سایت‌های خـود به اشخـاص پیشنهـاد می‌دهنـد کـه عینـاً از آن نمونه‌ها استفاده شود تا موضوعی خارج از توافق داوری باقی نماند.