نگاهی اجمالی بر کاربرد هوش مصنوعی و دستیـابی به اهداف کاهش خطر بلایـا حوزه سلامت در برنامه جهانی سند سِندای (2030-2015)

محبوبه روح اللهی، دکتری سلامت در بلایا و فوریت ها دانشگاه علوم پزشکی ایران:

حوادث و بلایـا اغلب عمیـق‌ترین آسیـب پذیری‌های جامعه را آشکار می‌کند. درک نقش هوش مصنوعی در کاهش خطر بلایـا مستلزم برجستـه کردن چالش‌های پیش روی جوامع است. در حالـی کـه دولت‌ها سعی در کـاهش چالش‌ها دارند، ادغـام هـوش مصنـوعـی (AI) در کاهـش خطـر بلایـا (DRR) Disaster Risk Reduction فرصت‌ها و تهدیدهایی را آشکار می سازد.

سـال 2023 نقطـه میانی و زمـان مهمـی بـرای ارزیـابی پیشرفـت و محدودیت‌های عملکـرد دستیابی بـه اهداف سند سِندای می‌بـاشد. عواملی مانند پیشرفت‌های تکنولوژیکی، تغییرات جمعیتی، اولویت‌های سیـاسی در حـال تحـول، تشدیـد بحران آب و هـوا، آیندۀ تـوسعـه بیـن المللـی و تـلاش‌هـای بشـر دوستانـه از تغییراتی است که از زمان توافق سند درسال 2015 تاکنون برنامه های کشورها برای دستیابی بـه اهـداف مورد نظـر را دستخـوش تغییـرات کرده است.

بنابراین، برای جامعه جهانی بسیار مهم است که به طور فعال این تحولات را درک و پیش بینی کند. در چارچوب سند، چهار هدف از هفت هدف جهانی مستقیماً به سلامت مربوط می‌شود، و بر رفاه جمعیت، کاهش مرگ و میر، هشدار اولیه و حفاظت از امکانات بهداشتی تأکید می‌نماید و نه تنها بر بلایای طبیعی بلکه بر خطرات بیولوژیکی از جمله اپیدمی‌ها و بیماری‌ای همه‌گیر نیز توجه ویژه نشان داده است. با این حال، شکـاف قابل‌توجهی در استراتـژی‌ها و مکانیسـم‌های سند برای تقویت آمادگی برای خطرات بیولوژیکی مانند همه‌گیری COVID-19 وجود دارد.

در حالی که سند کاهش خطر بلایا سندای، شاهد موفقیت‌هایی در پاسخ، بازیابی و توانبخشی بوده است، دستاوردهای آن در آمادگی که سنگ بنای مقاوم‌سازی در برابر بلایا است، همچنان ناچیز است. یکپـارچکی در آمادگـی برای مواجهه با مخـاطرات بیولوژیکی دیده نمی‌شـود و دستورالعمل‌های تـدوین شده ناچیـز هستند که ممکن است ناشی از تاکید نامتناسب بر خطرات طبیعی در چارچوب هیوگو (2015-2005) به عنوان سند مادر باشد.

در جـهــت دستیـابی و توجه به چالش‌های مـوجود جـامعه جهانی، توجه به نکات ذیل توصیه می گردد:

– ترویج “مراقبت‌های بهداشتی اولیه انعطاف‌پذیر”، با تأکید بر سیستم های بهداشتی محلی، تضمین دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی در طول شرایط اضطراری جهانی.

– پذیرش “سلامت سیاره‌ای ” که جنبه‌های انسانی، حیوانی و محیطی را برای مقابله با خطرات چندوجهی در هم می‌آمیزد. – افزایش آمادگی برای چالش‌های پیش بینی نشده، مانند خطرات مرتبط با حوادث CBRN، که بر اساس الگوهای سیاسی جهانی است.

– توجه بـه علوم نوظهـور و تهدیدات ترکیبـی حاصل از ادغام علوم پایه – تقـویت مشـارکت و افزایـش تـاب‌آوری جامعه و توانمندسازی به خصوص در سطح محلی‌ برای انجام اقدامات قـاطع در طول تهدیـدات بیولوژیکـی مانند همه‌گیری هـا

– ارائه راهنمایی‌های روشن برای ذینفعان بین‌المللی و ملی. برای یک رویکرد جامع DRR، درک غیر رسمی بسیار مهم است. بـدین منظور تعامل فعـالانه با جوامـع در معـرض خـطـر، تـوجـه بـه اثـرات محسـوس و نـامـشهـود و توانبخشی‌های طولانی مدت مورد نیاز است.

هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار قدرتمند، در حال حاضر در تمامی ابعاد جهانی از جمله کاهش خطر بلایا رسوخ کرده است. ظرفیت هوش مصنوعی با استفاده از داده‌های وسیع و پردازش در زمان واقعی موجب سازگاری ذاتی آن در افزایش اثربخشی و کارایی استراتژی های DRR به عنوان یک ابزاری موثر شده است.

هـوش مصنوعـی ایـن پتانسیـل را دارد کـه انقلابـی در پیش‌بینی، واکنش و بازیابی بلایا ایجاد کند. با این حال استفاده از آن خود با چالش هایی روبرو است. بـه عنوان مثال در کنـارسـرعت عجیب و تـوقف‌ناپذیـر پیشرفت تکنولوژی و ایجاد دانش ترکیبی در جهان، ترس از استفاده از هوش مصنـوعی در تشدید سهـوی نابرابری‌ها در هنگام بلایا وجود دارد.

تجارب و نگرانی‌های گروه‌های مختلف به ما یادآوری می‌کند که پیشرفت‌های فناوری باید با تعهـد به برابری و نمایندگی همسو باشد. تنها در این صورت است که هوش مصنوعی می‌تواند واقعاً برای کسانی که در هنگام بلایا در معرض خطر هستند، مفید واقع شود. توجه عمیق به پیامدهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ناشی از تلفیق و بکارگیری هوش مصنوعی در استراتژی‌های کاهش خطر بلایا و پیچیدگی‌ها و پیشرفت‌های بی امان (و عمدتاً کنترل نشده) این فن‌آوری و تلفیق آن با ابعاد مختلف سلامت همچون تشخیص و درمان بیماری‌ها موجب می‌شود بکارگیری هوش مصنوعی با احتیاط و برمبنای یک منطق حساب‌شده انجام شود.

ملاحظات اخلاقی در خط مقدم توسعه و کاربـرد هوش مصنوعی قرار دارد. فراتر از مهارت‌های فنی سیستم‌های هوش مصنوعی، پیامدهای آنها بر حفظ حریم خصوصی، رضایت آگاهانه و پاسخگویی باید به دقت ارزیابی شود. این امر هوش مصنوعی را تضمین می کند با ارزش‌های اجتماعی طنین‌انداز ‌شود و حقوق همگان را در اولویت قرار دهد. طراحـی ابزارهای هوش مصنـوعی و بکارگیری آنها در حـوزه سلامت باید فعالانه یکپارچه شود و توجه به تهدیدات ترکیبی که مستقیماً بر حوزه سلامت تأثیرگذار هستند در برنامه کاهش خطر بلایا تقویت شوند.

اقداماتی که عادلانه، مشارکتی و ریشه در عدالت اجتماعی دارند. مسئله کلیدی دیگری که مطرح است، ماهیت داده هایی است که سیستم‌های هوش مصنوعی بر اساس آن آموزش می‌بینند. اگر هوش مصنوعی عمدتاً از داده‌های خاص و محدود استفاده ‌کند، یا نیازهای خاص را نادیده بگیرد، پیشنهادات یا سیستم‌های تحت تأثیر آن ممکن است نیازهای ضروری را نادیده بگیرند یا به اشتباه تفسیر کنند. بدون داده‌های جامع، استراتژی‌های DRR ممکن است از نظر فناوری پیشرفته باشند، اما برای محافظت از آسیب‌پذیرترین افراد مجهز نیستند.

بنابراین، این فقط یک نیاز فنی نیست، بلکه یک الزام اخلاقی است که مطمئن شویم مدل‌های هوش مصنوعی در DRR همه را صرف نظر از توانایی‌هایشان در نظر می‌گیرند. این موضـوع بخصوص در حـوزه بلایا و ارائه خـدمات درمـانی بسیار حائـز اهمیت می باشد. حصـول اطمینـان از فراگیر بـودن، سـازگاری و حساس بـودن فنـاوری‌های DRR کنـار جمـع‌آوری و آمـوزش فراگیـر داده‌هـای سلامت جوامـع، یکپارچـه‌سـازی حساسیت‌های فرهنگـی، بازخوردگیـری و توجـه به بهبودهـای منظـم، توجـه به چـارچوب‌های قانـونی و اخلاقـی در کنـار همکاری ذینفعـان و مشارکت جامعـه برای ایجـاد و توسعـه استـراتژی‌های DRR مبتنی بر هوش مصنوعـی بخصوص در حـوزه سلامت از ضـروریات بکارگیـری تکنولـوژی های بـرتر جهـانی در حـوزه کاهش خطر بلایا است.

منبع: Imagining a post sendai DRR

WWW.drrdynamics.com