فناوری اطلاعات
دکتر میلاد رایکا پژوهشگر:
فناوری اطلاعات که معمولاً از آن به عنوان IT یاد می‌شود، حوزه‌ای است که بر استفاده از رایانه، مخابرات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای برای ذخیره، بازیابی، انتقال و تغییر داده‌ها تمرکز دارد. در عصر دیجیتال، فناوری اطلاعات نه تنها به بخشی مهمی از صنایع مختلف تبدیل شده است، بلکه تمام ارکان زندگی روزمره ما را نیز تحت شعاع خود قرار داده است. در صنایع و سازمان‌ها، IT افراد را قادر می‌سازد تا به طور کارآمد اطلاعات را مدیریت و پردازش کنند. افزایش ارتباطات و همکاری، ساده‌سازی امور و تضمین امنیت داده‌ها نحوه کار و زندگی نوع بشر را برای همیشه متحول کرده‌اند. ریشه‌های مدرن فناوری اطلاعات را می‌توان به اواسط قرن بیستم و اختراع ترانزیستور، به عنوان جایگزین لوله‌های خلاء که منجربه ایجاد رایانه‌های کوچکتر و کارآمدتر شد، نسبت داد.
در اواخر دهه 1950 و 1960، با ظهور رایانه‌های پردازنده مرکزی (mainframe)، که امکان پردازش متمرکز داده‌ها را برای سازمان‌های مختلف فراهم کردند، راه برای محاسبات اشتراکی (shared computing) هموار شد. در دهه 1970 با توسعه فناوری، ریزپردازنده‌ها از محیط آزمایشگاهی خارج شده‌اند که نه تنها افزایش قدرت محاسباتی بلکه رواج رایانه‌های شخصی را نیز به دنبال داشتند. نقطه عطف دهه 1980را می‌توان توسعه شبکه‌های محلی (LAN) دانست که به رایانه‌ها اجازه می‌دادند در یک منطقه جغرافیایی محدود به یکدیگر متصل شوند.
این سبک جدید از ارتباطات امکان اشتراک گذاری اسناد و منابع را میان کاربران متعدد فراهم کرد که در نهایت منجر به ایجاد شبکه جهانی وب شد. دهه 1990 را می‌توان دهه گسترش سریع اینترنت و تولد عصر اطلاعات دانست. این دوره شاهد ظهور ایمیل، پیام‌رسانی فوری و دسترسی برخط به اطلاعات بودیم.
علاوه بر این، توسعه رابط‌های گرافیکی کاربرمحور (GUI) منجربه کاربر پسندتر شدن رایانه‌ها و در نتیجه باعث پذیرش و مقبولیت فناوری رایانه شد. اوایل دهه 2000 پیشرفتهای قابل توجهی در فناوری تلفن همراه و مخابرات را به همراه داشت به طوری که با معرفی گوشی‌های هوشمند و اینترنت بی سیم، دسترسی مردم به اطلاعات و ارتباطات با جهش بی‌سابقه‌ای همراه بود.
فناوری اطلاعات یکی از رو به رشدترین جنبه‌های فناوری می‌باشد به طوری که هر روزه شاهد ظهور ایده‌های نوینی در این حوزه می‌باشیم. یکی از مهمترین حوزه‌ها در فناوری اطلاعات، محاسبات ابری (cloud computing) می‌باشد. به علت راحت‌تر کردن ذخیره‌سازی اطلاعات، افزایش و دسترس‌پذیر شدن توان محاسباتی و همچنین ایجاد راه‌حل‌های نوین نرم‌افزاری برای کسب‌وکارها، دولت‌ها و حتی افراد، در سال‌های اخیر رشد سریع خدمات ابری را شاهد بودیم به طوری که ارزش بازار آنها به بیش از 500 میلیارد دلار در سال 2023 رسیده است.
علاوه بر محاسبات ابری، شبکه‌های 5G از دیگر کانون‌های مورد توجـه فناوری اطلاعات می‌باشد. دسترسی به اینترنت پرسرعت، امکان انتقال سریع‌تر داده‌ها و اتصال بلادرنگ از مزایای مهم شبکه‌های 5G است. شبکه 5G منجربه گسترش حوزه پزشکی از راه دور (telemedicine)، برای مثال تشخیص از راه دور و جراحی از راه دور، و همچنین مقبولیت اینتـرنت اشیـاء (internet of things) یـا بـه اختصار IoT شده است. IoT شبکه‌ای به هم پیوسته از وسایل می‌باشد که با اتصال دائمی به یکدیگر از طریق شبکه اینترنت، اطلاعات را میان یک دیگر به اشتراک می‌گذارند. فناوری IoT تاثیر فراوانی بر صنایع سلامت، حمل و نقل و کشاورزی دارد و نظارت و ردیابی دائمی که توسط آنها صورت می‌گیرد اطلاعات مهمی برای تصمیم‌گیری در اختیار قرار می‌دهند.
امـا شـایـد بتـوان بـا قاطعیـت گفت کـه مهمتریـن کانـون تـوجـه فناوری اطلاعـات در سال‌های اخیـر هوش مصنوعـی یا به اختصـار AI بوده است. هوش مصنوعی به سیستم‌ها و ماشین‌های رایانه‌ای اطلاق می‌گردد که می‌توانند اموری از قبیل حل مسئله، تصمیم‌گیری، یادگیری و درک زبان را که به هوش نیاز دارند را انجام بدهند.
سیستم‌های هوش مصنوعی از الگوریتم‌های پیشرفتهای مانند یادگیری ماشینی و یادگیری عمیق برای پیش‌بینی، تشخیص الگوها، تصاویر و گفتار استفاده می‌کنند. هـوش مصنوعی زمینـه های مختلفی ماننـد مراقبت هـای بهداشتـی، مالی، حمل و نقل، دانش و سرگرمی را متحول کرده است به طوری که ارزش بـازار آن در حال حاضـر بیش از 500 میلیـارد دلار تخمیـن زده می‌شود. در ایران نیز فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در دهه اخیر روند رو به رشدی را طی کرده است که علت آن را می‌توان در افزایش قشر تحصیل کرده و حمایت‌های دولتی جست و جو نمود.
همانند عرصه جهانی در ایران نیز هوش مصنوعی یکی از موضوعات مورد توجه می‌باشد که بیشتر تمرکز شرکت‌های فعال در این حوزه در زمینه کسب و کارهای برخط و تحلیل داده‌ها می‌باشد. با توجه به پیمایش انجام شده در سال 1398 تخمین زده می‌شود بالغ بر 150 شرکت در حوزه IoT فعالیت می‌کنند که محور فعالیتشان ارتباطات، سرویس‌ها، ردیابی و پردازش اطلاعات را در بر می‌گیرد.
اما شاید بتوان آینده فناوری اطلاعات را محاسبات و رایانه‌های کوانتومی قلم داد کرد. رایانه‌های کوانتومی با به کارگیری فیزیک کوانتومی رویکرد جدیدی برای حل چالش‌ها پیشنهاد می‌دهند که در حال حاضر برای رایانه‌های سنتی غیرقابل حل هستند. این مسائل طیف گسترده‌ای از زمینه‌ها، از شیمی، داروسازی، زیست‌شناسی تا طراحی مواد، ارتباطات و امنیت را در بر می‌گیرد. انتظار می‌رود در سال‌های آینده، با پیشرفت در سخت‌افزار و نرم‌افزار رایانه‌های کوانتومی تحولات فراوانی را نه تنها در فناوری اطلاعات بلکه در زندگی نوع بشر شاهد باشیم.
