نگاهی به آینده تحولات جهان برپایه شنـاسایی و درک خطرات جهـانی پـیشـرو (2024-2034)

محبوبه روح اللهی دکتری سلامت در بلایا و فوریت ها دانشگاه علوم پزشکی ایران:

نگاهی به وقایـع سـال 2023 نـشـــان می‌دهد، بسیــاری از تحولات، توجـه مردم در سراسر جهان را به خود جلب کرده است. درگیری‌های مرگبـار بخصـوص در مورد جمعیت‌های آسیب‌پذیر از نیجر و سودان گرفته تا غزه، در کنار رکوردشکنی گرمایش زمیـن، خشکسالی، آتش سوزی‌های جنگلی و سیل موجب شدند تا نارضایتی اجتماعی محسوس بـاشد. این درحالی است که برخی دیگر ازخطرات کمتر مورد بررسی قرار گرفتند.

در بسیاری از کشورها اعتراضات خشونت‌آمیز، شورش‌ها و اعتصابات همراه با انتشار اخبار و اطلاعات نادرست و جعلی موجب تفرقه و قطبی شدن جوامع از منظر سیاسی – اجتماعی گردیدند. اگرچه با تلاش‌های جهانی از پیامدهای بی‌ثبات کننده (مانند پیامدهای جنگ ها یا همه گیری کووید19-) تا حد زیادی اجتنـاب شد، اما چشم‌انداز بلندمدت این تحـولات می‌تواند شوک‌های جهانی بیشتری را به همراه داشته باشد.

اثرات همه‌گیری کووید19- و جنگ روسیه و اوکراین، شکاف‌هایی را در جوامع آشکار کرد که با تحولات اپیزودیک بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرند. با این حال، سیستم جهانی به طرز شگفت انگیزی انعطاف پذیر است. به عنوان مثال رکودی که به طور گسترده پیش‌بینی می‌شد؛ در سال گذشته محقق نشد و تلاطم‌های مالی به سرعت فروکش کرد، اما نباید از این مسئله غافل بود که چشم‌انداز همچنان نامشخص است.

در گزارشات بین‌المللی، چشم‌انداز جهانی بر چهار عنصر سیستمی درازمدت که تحقق و مدیریت ریسک‌های جهانی را در دهه آینده شکل می‌دهند، تأکید می‌نماید:

-گرمایش جهانی و پیامدهای مربوط به تغییرات آب و هوایی

-تغییرات در اندازه، رشد و ساختـار جمعیت در سراسر جهان (انشعابات جمعیتی) -توسعه فناوری‌های مرزی و فرامرزی (شتاب فناوری)

-تمرکز بر منابع قدرت ژئوپلیتیکی (تغییرات ژئواستراتژیک) برمبنای تحلیل وقایع سال‌های گذشته علی‌الخصوص سال 2023، شرایط جدیدی در هر یک از این حوزه‌ها در حال شکل گیری است و تحولات با عدم قطعیت‌ها و نوسانات روبرو است.

جوامع به شدت به دنبال انطباق با این عناصر در حال تغییر هستند و ظرفیت آنها برای آماده شدن و واکنش به خطرات جهانی بدون شک تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. در نظرسنجی سپتامبر 2023 GRPS2)I) درخصوص بررسی درک خطرات جهانی با چشم‌انداز دو تا ده ساله، اکثر پاسخ‌دهندگان (٪54) بی ثباتی و خطر متوسط را برای جهان پیش بینی کردند، در حالی که ٪27 دیگر انتظار تلاطم بیشتر و %3 انتظار داشتند خطرات فاجعه بار جهانی در کوتاه مدت تحقق یابد. تنها %16 انتظار دارند جهان دارای چشم اندازی باثبات یا آرام در دو سال آینده باشد.

چشم انداز در بازه زمانی 10 ساله به طور قابل توجهی منفی‌تر است، به طوری که %63 افراد انتظار یک چشم انداز طوفانی یا متلاطم و کمتر از ٪10 انتظار یک وضعیت آرام یا با ثبات را داشتند. نگاهی به پنج خطر اولویت‌دار سال 2024 از منظر تحلیلگران (جدول ذیل) نشان می‌دهد، خطرات جهانی برای دهه آینده به سرعت درحال تکامل هستند و جوامع برای کنترل و پیشگیری آنها به اقدامات و منابع جدید نیاز دارند.

تقویت چرخه 3ENSO در ماه می4 سال جاری میلادی، می‌تواند همچنان رکوردهای جدیدی را در شرایط گرما، با پیش بینی امواج گرمای شدید، خشکسالی، آتش سوزی‌های جنگلی و سیل به ثبت برساند. همه گیری کووید19- و ابعاد اقتصادی، اجتمـاعی، سیاسی و.. آن زمینه منـاسب را برای انتشار اطلاعات نادرست و اخبـار جعلی در جوامع محلی تا سطح جهانی ایجاد کرده و تفرقـه افکنی و قطبی شدن جوامـع و کشورهـا را فراهم نماید.

بحران هزینه زندگی با توجه به شرایط رکود اقتصادی در دنیا و افزایش حملات سایبـری به دنبال افـزایش رسوخ تکنـولوژی در زندگی روزمـره انسان‌ها از دیگر نگرانی‌های اصلی در چشم انداز کلی خطرات سال جاری هستند که دولت‌ها و بخش خصوصی را درگیر خواهند نمود.

نکته قابل توجه اینکه اگرچه بحران‌های انرژی و غذا در بین خطرات اصلی سال 2023 قرار داشتند، اما برای سال 2024 به عنوان نگرانی انتخاب نشدند، بنابراین با توجه به درگیری‌ها در خاورمیانه، به ویژه در صورت تشدید خصومت‌ها، بنظر می‌رسد دورنمای تحولات تغییر کرده باشد.! ازطرفی تشدید یا شیوع درگیری‌(های) مسلحانه و نگرانی مواجهه با مرگ و میر عمدتاً مبتنی بر تصمیمات و تحرکات دولت‌ها هستند و یا هدایت می‌شوند. نوسانات اقتصادی شامل تورم، رکود و فقدان فرصت های اقتصادی در خطرات قابل توجه و اولویت‌دار در بازه زمانه دو ساله دیده می‌شوند و در این میان نباید فراموش کرد که ساختارها و سیستم‌های ضعیف فقط به کوچکتر ین ضربه نیاز دارند تا از بین بروند.

تورم‌های غیرقابل پیش‌بینی یا کمتر قابل پیش‌بینی و سختی کنترل تورم‌ها از دغدغه‌های بخش دولتی و خصوصی هستند و خواهند بود. همچنین قطبی شدن و مشکلات اقتصادی باعث کاهش اعتماد و احساس ارزش‌های مشترک در عموم جامعه می‌شود و به دنبال آن فرسایش انسجام اجتماعی به نوبه خود فضای ز یادی را برای انتشار ریسک‌های جدید و در حال توسعه باقی می‌گذارد. قطبی شدن جامعه، در کنار رکود اقتصادی، به عنوان یکی از محوری‌ترین خطرات در “شبکه ر یسک” به هم پیوسته جهانی در نظر گرفته می‌شود.

بی‌اعتمادی فزاینده به اطلاعات و همچنین رسانه‌ها و دولت ها به عنوان منابع تفرقه افکنی و دیدگاه های دو یا چندقطبی شدن جوامع یک چرخه معیوب است که می تواند باعث ناآرامی‌های مدنی و اغتشاشات داخلی شود. اطلاعات نادرست و جعلی ممکن است در سال‌های آتی فرآیندهای انتخاباتی را بخصوص در چرخه اقتصاد به شدت مختل نماید. دولت‌ها به دنبال سرکوب گسترش اطلاعات نادرست و جعلی، جوامع را به سمت خطر سرکوب و تضییع حقوق پیش خواهند برد.

تهدیدات مخرب ناشی از اطلاعات دستکاری شده به دنبال دسترسی آزاد به فناوری های پیچیده تر به سرعت در حال افزایش است و اعتماد به اطلاعـات و مـؤسسات، کـاهش فـزاینده خـواهـد داشت. بـکارگیـری مدل‌های هوش مصنوعی (5 AI) در مقیـاس بزرگ، انفجاری در اطلاعات جعلـی و محتوای به اصطلاح مصنوعی، از شبیـه‌سازی صوتی پیچیده تا وب سایت‌های تقلبی ایجاد خواهد نمود.

اطلاعات جعلی می تواند در تعقیب اهداف مختلف، از فعالیت‌های اقلیمی گرفته تا تشدید درگیری ها، به کار گرفته شود و به دنبال آن پیامدهایی همچون تشدید شکاف‌های اجتماعی، خشونت ایدئولوژ یک و سرکوب سیاسی، پیامدهایی هستند که بس یار فراتر از کوتاه مدت ادامه خواهند یافت.