علوم و فناوری هـای آیـنـده ســلامــت(قسمت اول)
دکتر شهرام توفیقی دانشیار دانشگاه و رئیس هیأت مدیره انجمن علمی مدیریت سلامت و
دکتر جهان‌آرا ممی‌خانی- پژوهشگر، مدرس و مشاور سیستم‌های مدیریت:
تمام هدف علم طبابت و علوم پزشکی حفظ و ارتقای سلامت هر چه بهتر و بیشتر برای انسان‌ها است. از گذشته‌های دور در حرفه پزشکی مطلوب فلسفه P4 تعریف شده است، یعنی “سیستم پزشکی متشکل از چهار P” را اجرا کرد:
- پیش بینی Prediction
- پیشگیری Prevention
- شخصی سازی Personalization
- همپایی بیمار Participatory
عناصری که به پزشکی سیستمی اجازه ترسیم پیچیدگی های زیستی را می دهد:
- بیولوژی به عنوان یک دانش اطلاعاتی
- زیرساخت بیولوژی سیستمی – میان رشته ای
- ابزارهای آنالیتیک پیشگامانه
- فناوری های نوپدید
اما تجارب مختلف در دنیا نشان داد نمی توان به راحتی سیستم چهارP را پیاده کرد. و برای این ناتوانی تنگناهایی شناسایی شده است.
تنگناهای رشد سیستم پزشکی 4P
- بنیادی نبودن مجموعه دانش بیولوژی سیستمی در دکترین پژوهش های سلامت
- راهبردی نبودن رویکرد علم و فناوری آینده
- آمادگی پایین برای پژوهش های بین رشته ای و پژوهشهای یکپارچه
- نوپا بودن بیوانفورماتیک و بیولوژی محاسباتی
در کنار این تنگناها برخی از موضوعات علوم پزشکی با سرعتی شگفت آور در حال رشد هستند که هر وز پیچیدگی هایی را حل کرده و پیچیدگی های بیشتری را پدید می آورند.
– فناوری های با رشد توانی در پزشکی
- هوش مصنوعی و مراقبت از سلامت
- حسگرهای مراقبت از سلامت
- روبوتیک
- چاپ سه بعدی
- ژنومیک و داده های بزرگ
- سلولهای بنیادی
اُمیکس ها
یکی از عرصه های تغییر شتابناک، مقوله اُمیکس های دهگانه است که بنیاد گسترده ای برای درک عمیق تر از تحولات بیوشیمیایی در بدن انسان به دست می دهند و راه را برا پزشکی شخصی و پزشکی دقیق هموار تر کرده اند:
- فیزیوم و حسگرهای زیستی
- آناتوم و تصویربرداری
- اکسپوزوم و تحلیل محیط زیست و اجتماعی
- میکروبیوم
- ژنوم و ژنومیکس
- متابولوم و متابولومیکس
- پروتئوم پروتدومیکس
- ترانسکریپتوم و تراتسکریپتومیکس
- اپی ژنوم
- فنوم و فنومیکس نگاشت اجتماعی
اما پزشکی دقیق فقط به موضوع اُمیکس ها ختم نمی شود، پزشکی دقیق رویکرد شبکه ی شبکه ها است:
- شبکه اجتماعی
- شبکه بیماری
- شبکه متابولیک
به این ترتیب رویکرد علوم همگرا مبنای فعالیت های علمی و پژوهشی مورد توجه بیشتر قرار گرفت. رویکرد علوم همگرا در انجام پژوهش ها و فناوری ها راهی است برای غلبه بر تنگناها و مشکلاتی که بر سر راه رسیدن به طبابت خوب وجود دارد. از پیش از آغاز قرن بیست و یکم کشورهای پیشرفته به تدریج به سمت تقرب بیشتر علوم رفته و مراکز تحقیقاتی پیشرفته خود را بر این اصل بنا کرده اند که علوم مختلف از جهان بینی و توانایی های ذهنی و ابزاری یکدیگر استفاده بیشتری ببرند. این پدیده در علوم پزشکی با شدت بیشتری دنبال شد.
محققان معتقدند دو فرآیند مینیاتورسازی و مجازی سازی، در واقع پیشران های همگرایی میان علوم و فناوریهای نانو، زیستی، اطلاعاتی، شناختی، شده است. عناصر و بلوک های ساختمانی مانند بیت ها، اتم ها، نورون ها، ژن ها می توانند به شدت با یکدیگر هم‌آمیخته شوند و چیزهای بدیع خلق کنند.
این همگرایی تغییرات شگرفی پیش آورده است. که به اصطلاح به آن انفجار کوچک Little Bang می گویند.
- پردازنده های زیست نانو
- خودپایشی فیزیولوژیک و اختلال عملکرد
- ادوات کاشت نانویی
- روبات های نانویی
- ایجاد سطح تماس واسط ارتباط مغز با مغز، مغز با ادوات
- خلق فضای مجازی و ایجاد سطح ارتباط جدید انسان با محیط
