بررسی بزه کلاهبرداری رایانه ای در قانون جرائم رایانه ای ایران و کنوانسیون جرائم سایبر(قسمت دوم)

غلامحسن حیدری، وکیل پایه یک دادگستری: ماده 12 کنوانسیـون بـه مسئولیت شخص حقوقی اشاره دارد و بیان می دارد که در صورت لزوم می تـوان شخص حقوقـی را به دلیل ارتکاب جرم کلاهبرداری رایانه ای که در راستای منافع خود مرتکب شده را تحت تعقیب کیفری قرار داد. همچنین در بنـد 1 مـاده مذکور بیـان شده، اگر این عمـل از سـوی یک شخص حقیقـی که شخصاً به عنوان بخشی از ارکان شخص حقوقی به فعـالیت می پردازد، ارتکاب یافته و پست مدیریتـی و رهبـری آن شخصیت حقوقی را برعهـده دارد و اختیـار نمایندگی شخص حقوقی و اعمـال نظارت بر شخـص حقوقی را داراست نیز تحت تعقیب کیفری قرار داد.

در بند 2 این ماده تاکید شده است، در جایی کـه خلاء سرپـرستـی یـا نظارتی از سـوی شخص حقیقی مندرج در بند 1 وجود دارد، این امکان فراهم باشد که جـرم از سـوی شخص حقیقی دیگری بر اساس اختیارات خود در آن مجموعه ارتکاب یابد، امکان اعمـال مسئـولیت بـر آن مجمـوعه وجـود داشته باشد. علاوه بر مـوارد مـذکور، در بنـد 1 ماده 11 کنوانسیون قـواعد معـاونت و مشـارکت در ارتکـاب جـرم کلاهبـرداری رایانـه ای نیـز جرم انگاری شده اند.

بند دوم: شرایط و اواضاع و احوال خاص در این قسمت به تعریف هر یک از مصادیق سـوء استفـاده در کلاهبـرداری رایانـه ای می پـردازیم. لیکـن قبـل از پرداختـن بـه تعاریف، برخی از کلمات از جملـه استفاده غیرمجاز، سیستم رایـانه ای و داده را بـرای درک بهتر تعـاریف مذکور در مصـادیق، نیز تعریف می نماییم.

استفاده غیرمجاز یا اقدام غیر حق: مفهوم استفاده غیرمجاز یعنی کسی که مجاز به استفاده از داده ها نیست، از آن استفاده نماید. به طور کلی استفاده می تواند به صورت مستقیم و با استفاده از سیستم هایی که فـرد حق دسترسـی به آن هـا را نـدارد .

و یـابه صورت غیرمستقیم که فـرد از طریق سیستم دیگری و بـا استفاده از شبکه هـای ارتباطی مانند اینترنت یا بلوتوث به آن وارد می شود، محقق می شود. این دسترسـی غیرمجـاز و غیـر حق مـوجب اشراف و احـاطه فرد بر داده هـایی که خارج از صلاحیت وی است، می شود.

به نحوی که سیستم مورد استفاده همان سیستمی است که فرد صلاحیت دسترسی به آن را نداشته یا این صلاحیت از وی سلب شده است. سیستم های رایانه ای و مخابراتی: در قانون جرائم رایانه ای تعریفی از اصطلاح سیستم رایانه ای و مخابراتی نیامده است. اما قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 سیستم هـای رایـانه ای را اینگونـه تعریف می کند: « هر نوع دستگاه یا مجموعه ای از دستگاه های متصل سخت افزاری، نرم افزاری است که از طریق اجرای برنامه های پردازش خودکار (داده پیام) عمل می کند.»

در این تعریف اصطلاح سخت افزار و نرم افزار، خود نیاز به تعریف دارند که به آن می پردازیم. اصطلاح سخت افزار به مولفـه های فیزیـکی سیستم های رایانـه ای شامل تجهیزات جانبی مانند چاپگرها، مودم ها و ماوس اطلاق می گردد و اصطلاح نـرم افزار عبـارت است از مـجموعه برنامه های رایـانه ای، رویه ها، دستورالعمل ها و مستندات مربوط به آن ها و نیز اطلاعات مربوط به عملیات یک سیستم رایانه ای که دارای کاربری مشخص بوده و بر روی یکی از حامل های رایانه ای ضبط شده باشد (طبق ماده 2 آیین نامه اجرایی و ماده 2 و 17 قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای).

با توجه به تعاریف ارائه شده، در یک تعریف جامع و مانع می توان گفت: سیستم رایانه ای نوعی پیکربندی است که شامل تمامی اجزای عملیاتی رایانه و سخت افزار وابسته به آن می باشد. با وجود خلاء تعریفی از سیستم مخابراتی در قانون، می توان چنین تعریفی را ارائه کرد: «هر نوع دستگاه یا مجموعه ای از دستگاه های متصل الکترونیکی سخت افزاری، که کارکرد اصلی آن ها مخابره پیام و داده می باشد.» در این تعـریف قیـد کلمـه الکترونیکـی باعـث می شـود تـا سیستـم هـای سنتـی غیـر الکترونیکی را از شمول تعریف خارج کند.

همچنیـن شامـل دستگاه های رایانـه ای که کارکرد آن ها مخابره پیام نیست نیز نمی شود. کنوانسیون جرائم محیط سایبر، در فصل اول به تعریف برخی از اصطلاحات بکار رفته پرداخته است. در بند الف ماده 1 سیستم های رایانه ای اینگونه تعریف شده است : «هر گونه ایزار یا مجموعه ای از ابزارهای مرتبط یا متصل به هم است که مطابق با یک برنامه، پردازش خودکار داده ها را انجام می دهد.» به عبارت دیگر سیستم رایانه ای از جمله وسیله ای متشکل از سخت افزار و نرم افزار تعریف شده است که برای پردازش خودکار داده های دیجیتالی طرح ریزی شده است.

این سیستم می تواند شامل ورودی، خروجی و امکانات ذخیره سازی شود و ممکن است مستقل یا مرتبط با شبکه باشد. شبکـه ارتبـاط بیـن دو یـا چنـد سیـستـم رایانـه ای است. اینـتـرنـت شبکـه ای جهـانی متشـکل از بسیاری شبکه های به هم متصل است که همگـی از پروتکل هـای یکسانی استفاده می کنند که این امر برای تبادل داده در شبکه ضروری است. داده در لغت به معنـای اطلاعات، مفروضات، دانسته ها آمده است.