افـتـتـاح دومیـن میـدان بـزرگ گـازی دریـای خـزر

حمیدرضا صالحی نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران و رئیس انجمن ساتکا:

یک هفته‌ای بعد از عقد قرارداد عظیم 27 میلیارد دلاری شرکت “توتال” برای توسعه حوزه انرژی عراق، این غول فرانسوی دومین میدان بزرگ گازی دریای خزر در آب های جمهوری آذربایجان را افتتاح کرد. «گزارشی ازدالغا خاتین‌اوغلو» شرکت فرانسوی “توتال” که اکنون دومین میدان بزرگ گازی دریای خزر در آب‌های جمهوری آذربایجان را افتتاح کرده، ژوئن پارسال نیز یک قرارداد عظیم برای توسعه بخش قطری میدان پارس جنوبی، مشترک با ایران، امضا کرده بود.

ایـــن شـــرکت دو روز پیـــش نیـز اولین مجتمـع خاورمیانه بـرای تبدیل ضایعات پلاستیکی به مواد پتـروشیمـی را در عـربستـان سعودی افتتاح کرد. تنها شرکت تـوتال و سه کشـور یاد شده نیستند که پروژه‌های انرژی خود را با شتـاب توسعـه می‌دهنـد، امـا در میـانه پیشرفـت سریـع پروژه‌های نفت و گاز منطقه، ایران کماکان درگیر رکود در پروژه‌های انرژی، چالش فروش نفت و کسری فزاینده برق و گاز است.

در حالی که ایران تنها کشور ساحلی دریای خزر است که هیچ نفت و گازی از آن تولید نمی‌کند، جمهـوری آذربایجان چنـد سالی بعد از راه‌انـدازی فـاز دوم میدان شاه ‌دنیز، بزرگتریـن میدان گازی دریـای خزر، برای صادرات سالانه 16 میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه و اروپا، اکنون دومین میدان بزرگ گازی خزر، آبشرون، را نیز با کمک شرکت توتال راه‌اندازی کرد.

نکته اینجاست که میدان آبشرون، عمیق‌ترین میدان دریای خزر، در عمق 600 متری آب قرار دارد که 10 برابر عمیق‌تر از پارس جنوبی است و به همین دلیل توسعه آن بسیار دشوار بود. عمیق‌ترین چاه دریای خزر به طول 7411 متر از بستر دریا نیز در همین میدان حفر شده است.

میدان آبشرون حـاوی 350 میلیـارد متـر مکعب ذخایر گاز و 45 میلیون تن میعانات گازی است. جمهـوری آذربایجان به مـدد توسعه میادین جدید گازی، طی نیمه ابتدایی امسال 5.7 میلیارد متر مکعب صادرات گاز به اتحادیه اروپا، 5 میلیارد متر مکعب به ترکیه و 1.3 میلیارد متر مکعب به گرجستان داشته و طی توافق‌نامه‌ای که پارسال امضا شد، قرار است صادرات سالانه گاز این کشور به اتحادیه اروپا تا سال 2026 به 20 تا 25 میلیارد متر مکعب برسد.

جمهوری آذربایجان تقریباً همزمان با ایالات متحده آمریکا اولین تولیدکننده صنعتی نفت در جهان بود و حتی در سال 1900 میلادی نیمی از کل نفت جهان را تولید می‌کرد. اکنون این کشور به یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان گاز منطقه تبدیل شده، به‌طوری که بر اساس آمارهای گمـرکی، در نیمـه ابتدایی امسال، درآمد صادرات گاز جمهوری آذربایجان برای اولین بار در تاریخ از صادرات نفت‌اش پیشی گرفته است.

اوضاع همسایه‌های ایران

در غرب ایران ترکیه دو ماه پیش یک میدان بزرگ گازی در آب‌هایی به عمق 2100 متر را افتتاح کرد و همسایه دیگر ایران، عراق، هفته گذشتـه بعـد از دو سـال مـذاکـره سخـت،نهایتاً قرارداد 27 میلیارد دلاری با شرکت توتـال برای توسعه پروژه‌ هـای انرژی خود امضاء کرد. در حالـی که قطـر طی یک ‌سال گذشتـه چندین قرارداد عظیم با شرکت‌ های بین‌المللی برای توسعـه بخش قطـری میدان پارس جنوبی به ارزش 29 میلیارد دلار امضا کرده، هفته گذشته همراه با شرکت توتال وارد توسعه میادین نفت و گاز عراق شد، به‌طوری که سهم توتال از پروژه 27 میلیارد دلاری توسعه میادین نفت و گاز عراق حدود %45، سهم “قطر انرژی” %25 و بقیه سهم خود شرکت ‌های عراقی خواهد بود. بخشی از این قرارداد، توسعه یک نیروگاه برقی خورشیدی با ظرفیت هزار مگـاوات است که دو برابر صادرات کنونی برق ایران به عراق است و عملاً دولت بغداد را از واردات برق ایران بی‌نیاز خواهد کرد.

کویت و عربستان نیز از ماه گذشته به رغم تهدیدهای ایران در تدارک توسعه میدان مشترک گـازی الدره (آرش) هستنـد و عمان، ماه گذشته اقدام به امضای 3 قرارداد با شرکت‌های بین‌المللی برای ساخت یک مجتمع عظیم تولید سوخت پاک هیدروژن به ارزش 20 میلیارد دلار کرد. آن‌طرف، در شرق ایران، هفته گذشته چین آغاز به ساخت یک نیروگاه اتمی 1200 مگاواتی به ارزش 3.5 میلیارد دلار برای پاکستان کرده و حتی افغانستانِ تحت کنترل طالبـان با کمک شرکت ” افچین” چین، هفته گذشته بهره‌ برداری از یک میدان نفتی در ایالت سرپل را آغاز کرد.

دیگر همسایه ایران، ترکمنستان، سه روز پیش یک قرارداد عظیم تبدیل 500 میلیون متر مکعب گاز طبیعی به محصول پتروشیمی اوره را با شرکت‌های چینی امضا کرد. ایران تنها کشور منطقه است که نه در آن خبری از امضای قراردادها و نه راه‌اندازی پروژه‌های جـدید شنیـده می‌شود. اخیراً شرکت “بی‌پی” گزارش سالانه خود را منتشر کرد که نشان می‌دهد سال گذشته مصرف گاز ایران برای اولین بار روند نزولی گرفته و 3.2 % کاهش یافته است.

کسری گاز ایران باعث اوج‌گیری مصرف سوخت‌های آلاینده مازوت و گازوئیل در صنایع و نیروگاه‌ ها شده و در مجموع مصرف سوخت‌های نفتی ایران در سال 2022 بیش از%10 نسبت به سال 2021 رشد داشته است.

کسری شدید تولید گاز کشور باعث شده است رشد مصرف محصولات نفتی ایران در سال گذشته 12 برابر رشد سالانه مصرف محصولات نفتی طی یک دهه گذشته باشد. اوج‌گیری مصرف سوخت‌های آلاینده نه تنها به آلودگی هوای کشور منجر شده، بلکه پارسال انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران با رشدی دو درصدی به 905 میلیون تن رسید که نسبت به یک دهه گذشته 25 درصد جهش نشان می‌دهد.

ایران هم‌اکنون ششمیـن تولیـدکننـده بـزرگ گـازهـای گلخانه‌ای جهان بوده که مهم‌ترین عامل گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی است. در حوزه انرژی‌های غیرفسیلی، سهم انرژی اتمی و انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی) از تولید برق ایران در سال گذشته هر کدام تنها نیم درصد بوده است. آمارهای جدید وزارت نیروی دولت ابراهیم رئیسی نیز نشان می‌دهد که در سه ماهه ابتدایی امسال تنها 21 مگاوات نیروگاه خورشیدی و برقی راه‌اندازی شده و تنها %1.5 از اهداف تولید انرژی‌های پاک برای کل سال 1402 محقق شده است.

در حالی که رشد طبیعی مصرف برق ایران سـالانه %5 است، آمـارهای “بی‌پی” نشـان می‌دهد که کل تولید برق ایران در سال گذشته تنها %1 رشد داشته است. ایران در تابستان با کسری جدی برق و در زمستان با کسری شدید گاز مواجه است. عدم توسعه پروژه‌های انرژی، خصوصا شکست دولت در بهینه‌سازی مصرف انرژی، باعث شده، تراز انرژی ایران هر سال بدتر شود.

برای نمونه شرکت “بی‌پی” می‌گوید، در سال گذشته ایران به خاطر عدم نصب تجهیزات مورد نیاز برای جمع‌آوری گازهای همراهی که از میادین نفتی استخراج می‌شود، 18 میلیارد متر مکعب گاز را در همان مرحله تولید، آتش زده و به هدر داده است. ارزش این حجم از گاز هدر رفته در بازارهای بین‌المللـی حدود 4 میلیـارد دلار اسـت و ایران تنها نیازمند 5 میلیارد دلار سرمایه و همچنین تکنولوژی شرکت‌های غربی است تا جلو مشعل‌سوزی سالانه 18 میلیارد متر مکعب گاز را بگیرد.