آیا افریقـای جنوبی مـی تـوانـد مقصـد صادرات ایران باشد؟

دکتر مجید فریدون فر دکتری اقتصاد، مدرس دانشگاه و تحلیل گر بازارهای مالی:

روابط ایران و افریقای جنوبی قبل از انقلاب اسلامی و بخصوص در سال های 1355 و 1356 به بالاترین سطح خود رسیده بود که طی تحقیقات و شاخص ها، دومین شریک تجاری و مهمترین وارد کننده نفت ایران، افریقای جنوبی بوده است که بعد از انقلاب این روابط تجاری تقریبا به انزوا کشیده شد و بعد از سالهای 1392 با سفر مقامات ایرانی از جمله محمد جواد ظریف و علی لاریجانی و سفر وزیر امور خارجه افریقای جنوبی به ایران و مذاکرات پی در پی اخیر، روابط بین دو کشور در حال بازسازی و شکل گیری دوباره و رنگ و لعابی تازه می باشد.

در حال حاضر قاره افریقا بخاطر وجود منابع فراوان و غنی ذخایر فلزی و عنصرهای گرانبها که بعضی از آنها در ساخت باتری های لیتیومی مورد استفاده قرار می گیرد مورد توجه بسیاری از قدرت های بزرگ می باشد. این را باید بدانیم که خیلی از کشورهای منطقه از جمله ترکیه، عربستان و امارات در صدد افزایش روابط دوستی و تجاری خود با افریقای جنوبی هستند، ولی رابطه قدیمی ایران با این کشور می تواند ایران را مجدداً تبدیـل به یکی از شرکای تجاری این کشـور کند و از کشورهای منطقه پیشی بگیرد و از آن جهت که افریقای جنوبی یکی از اعضاء مهم گروه بریکس (افریقـای جنوبی، چین، روسیه، هند، برزیل) می باشد، جایگاه ایران را می تواند در منطقه از نظر تجاری به ثبات برساند.

در میـان کشورهای همسایه ترکیه توانسته است از سـال 2011 صـادرات خـود را به افریقای جنوبی بطور چشم گیری افزایش دهد و همچنین طی یک کمک بلاعوض یک میلیارد دلاری به افریقا یک چهره محبوب در افریقای جنوبی برای خود کسب کند و توسعه اقتصادی خود را با این کشور هموار ساخته بطوریکه صادرات ترکیه به افریقای جنوبی حدوداً 20 برابر ایران بوده است. نگـاه ویژه ایـران برای صادرات بسیاری از اقلام به افریقای جنوبی همچون محصولات پتروشیمـی، قیر، نفت، سرامیـک و کاشـی، خرمـا، ترانسفورماتور برق، فرش دستباف، خشکبـار و روغـن صنعتـی می تـوانست در سال های گذشته موجب شکوفایی ایران در زمینه اقتصادی باشد، اما متأسفانه بدلیل تحریم های امریکا علیه ایران و خارج شدن امریکا از برجام و توافق هسته ای، ایران را مجبور به عقب نشینی از این کشور مهم و معطوف کردن ایران به کشورهای شرقی و جنوبی کرده است.

بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران معتقد هستند که روابط اقتصادی ایران با افریقای جنوبی و تمامی کشورهای افریقایی باعث افزایش جایگاه و اعتبار ایران در قاره سیاه و عرصه بین الملل خواهد شد و ایران می تواند افریقای جنوبی را بعنوان یک بازار هدف صـادراتی در پرونده اقتصـادی خود داشته باشد و سبب گسترش نفوذ ایران در افق های جهانی وسیع تـر باشد و در واقع افریقا می تواند بعنوان کاتالیزور ، روند حضور ایران را در بازارهای جهانی تسهیل کند. یکی از پارامترهای مهمی که می توان به آن اشاره کرد، آن است که روابط دوجانبه نسبتاً خوب دو کشور ایران و افریقای جنوبی که از سالیان سال قدمتی زیاد داشته است و هم اکنون نیز دوطرف دست دوستی و تجارت به یکدیگر داده اند، می تواند مسیر عضویت ایران را برای ورود به عضویت بریکس، ساده و هموار سازد و این می تواند یک موضوع بسیار مهم برای دولت مردان ما باشد که از این فرصت به خوبی استفاده کنند.

کشورهای هم پیمان با ایران از قبیل روسیه و چین که آنها هم عضویت بریکس را دارند شاید تمام و کمال، مایل به عضویت ایران در بریکس نباشند چرا که آنها ایران را فقط پلی برای اهداف خود می دانند و استفاده های اقتصادی آنها که یقیناً و دقیقاً سوء استفاده آنها محسوب می شود ، ایران را فقط برای قدرتمند شدن و بزرگتر شدن خودشان می دانند و می خواهند، اما افریقای جنوبی همیشه نگاهی منصفانه تر و دوجانبه داشته است و بارها حمایت خود را از ایران برای عضویت در بریکس اعلام کرده است. ایران بدلیل موقعیت سوق الجیشی بسیار منـاسب در منطقـه مـی توانـد مرکـز ثقـل قدرت های اصلی جهان از غرب به شرق باشد و نقش مهمی را می تواند در این زون اقتصادی داشته باشد و همچنین موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در گلوگاه ترانزیتی جهان برای گروه بریکس بسیار حایز اهمیت است.

چرا که با توجه به بحران روسیه و اوکراین و تحریم مناطق شمالی و جنوبی که از روسیه می گذرد، ایران می تواند بعنوان یک مسیر کوتاه و ایمن برای نقل و انتقال کالا از افریقای جنوبی به آسیای میانه و روسیه یا بالعکس باشد و در واقع ایران قادر است خود را تبدیل به یک هاب ترانزیتی در گروه بریکس سازد، که هم برای اعضاء بریکس از جمله هند و روسیه که ایران دقیقاً در میان مسیر ارتباطی این دو کشور قرار دارد و هم محل تلاقی دو کوریدور جنوب به شمال و شرق به غرب که مسیر ارتباطی از ایران می تواند باشد برای جهان و گروه بریکس پوشیده نیست و نخواهد بود، که امیدواریم این عضویت هرچه زودتر انجام پذیرد و کشور را تبدیل به هاب ترانزیتی اقتصادی سازد.

دو کشور ایران و افریقای جنوبی می بایست با فراهم آوردن زیرساخت های تجاری از قبیل روابط بانکـی، خطوط کشتیرانـی و پروازهای مستقیم سرعت داد و ستد و نقل و انتقال را افزایش دهند و در این مهم ایران می بایست گام های اولیه پرقدرتی بردارد چرا که طرف مقابل ایران یک حجم تجاری حدوداً 300 میلیارد دلاری را به خود اختصاص داده که هم عضویت بریکس و هم عضویت G20 را همراه خود دارد و این کشور می تواند دروازه ورود ایران به دیگر کشورهـای افریقایی و همچنیـن شناختـه شدن ایران در G20 و بریکس بعنوان یک اقتصاد پویا و امن و ثابت را نسیب خود سازد.

با این وجود باید در نظر داشت که دو کشور چین و هند رقبای بسیار سرسختی برای ایران در بازار افریقا می باشند، بطوریکه وجود شرکای چینی و هندی و سرمایه گذاری های عظیم این دو کشور در قاره افریقا و همچنین وجود مشتریان ثابت با حجم تجاری بالا را برای دو کشور هند و چین تا کنون به همراه داشته است که ایران می بایست با تدبیر مناسب و پیدا کردن کانال های امن برای ورود به این بازار عظیم خود را مهیا سازد و اقدامات لازم را بکار برد.

یکی دیگر از نکاتی که می توان به آن اشاره کرد بحران بی سابقه برق در افریقای جنوبی ست که ایران می تواند با ساخت نیروگاه فراسرزمینی در این کشور و تأمین سوخت آن بعنوان تأمین کننده پایدار وارد عمل شود و علاوه بر صدور خدمات فنی و مهندسی به این کشور و تقویت وابستگی اقتصادی و سیاسی، ارزآوری را در این بحران تحریم اقتصادی برای کشورمان به ارمغان بیاورد و اگر کشوری همچون افریقای جنوبی از نظر برق و انرژی خود را وابسته به کشور دیگری همچون ایران بداند یقیناً بخاطر از دست ندادن امتیاز، انرژی بخش قابل توجهی از بازار 300 میلیارد دلاری خود را در اختیار ایران قرار می دهد و جایگاه ایران با بیستمین اقتصاد برتر دنیا مستحکم و مـوجبــات افـزایــش GDP را به ارمـغـان خواهد داشت.

چـرا که ایـران در پرونـده خـود احـداث نیروگـاه در عـراق و ترکمنستـان و اکوادور و تـاجـیـکستــان را دارد و از جـهتـــی بحران های قطعی برق در افریقای جنوبی به حدی است که موجب کاهش رشد اقتصادی این کشور شده است و شرکت دولتی اسکام که مسئولیت تأمین برق افریقای جنوبی را برعهده دارد با سیر زیادی از بدهی روبروست و نتوانسته تقاضای برق را بصورت مکفی در این کشور تأمین کند. یکی دیگر از محاسن روابط ایران و افریقای جنوبی وجود ذخایر طلای این کشور است که حدوداً %40 از کل ذخایر طلای جهان و %28 از کل تولید طلا در جهان در افریقای جنوبی می باشد و این کشور بزرگترین صادرکننده طلا در جهان بشمار می آید. وجـود معادن و ذخـایر طلا در ایـن کشـور می تواند تهاتر کالای ایران و صادرات ایران را در ازای طلا بهمراه بیاورد و در نتیجه باعث انباشت ذخایر طلا در ایران و در نهایت ارزآوری ارزان و رشد اقتصادی سریع را داشته باشد.

نتیجتـاً وجود شریـک تجـاری قـدرتمنـد مـی تـوانـد نگـاه جـامعـه بیـن الملـل و بدگمانی هـای جامعه غربـی را با تبادلات اقتصادی فی مابین ایران و کشورهای دیگر عوض کند و ایران را از انزواء اقتصادی نجات و وارد اقتصادی پویا و محبوب با سرعت رشد اقتصادی همراه ساخت.