درآمدی بر ارتـقاء سلامـت
دکتر محسن صابری اسفیدواجانی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله(عج) و رئیس مرکز تحقیقات پزشکی قانونی:
مقدمه
تَندُرُستی یا سَلامَتـی عبـارت است از تـأمین رفـاه کامـل جسمـانی و روانـی و اجتمـاعی انسـان. بنـابـر تعـریف سـازمان بهـداشت جهـانی، تنـدرستی تنهـا فقـدان بیمـاری یـا نـواقص دیـگـر در بـدن نیـست بـلکـه «نـداشتـن هـیـچ‌گـونـه مـشکـل روانـی، اجتمـاعـی، اقتصادی و سلامت جسمـانی بـرای هـر فرد جامعه است». سلامتی به عنوان از اساسی‌ترین حقـوق بشر شناخته شده توسط سـازمان جهانی بهداشت است.
لذا تمـام افراد باید دسترسی به منابع اساسی برای سلامتی داشته باشند. اولیـن کنفـرانس بیـن المللی ارتقـاء سلامت در شهـر اُتـاوا در 21 نـوامبـر 1986 تشکیـل شـد. در ایـن کنفرانس منشـوری برای اقدام جهت دستیابی به سلامت برای همـه تا سال 2000 و پس از آن ارائه شد. این کنفرانس در درجه اول پاسخی به انتظارات رو به رشد بـرای یک جنبش جدید بهداشت عمومی در سراسر جهان بود.
هر چند بحث‌ها بر روی نیـازهای کشورهـای صنعتـی متمـرکـز بـود، امـا نگـرانـی‌هـای مـشـابـه در سـایر منـاطـق جـهـان را نیـز در نظـر گرفـت. این منشـور بـراساس پیشـرفت های حاصل از بیـانیه مـراقبت‌هـای بهداشتـی اولیـه در آلمـاآتـا، سنـد اهـداف سـازمـان جـهـانی بهـداشت بـرای سلامـت بـرای همه، و بحـث دغـدغـه مجمـع جهـانی بهـداشت در مـورد اقـدام بیـن بخشـی بـرای سـلامـت شـکـل گـرفت.
منشور اُتـاوا برای ارتقای سلامت، سلامتـی را به عنوان منبعی برای زندگی روزمره می داند، نه هدف زندگی. لذا سلامتی یک مفهوم مثبت است که بر منابع اجتماعـی و فـردی عـلاوه بر توانمنـدی‌های جسمانـی تاکید دارد. بـا لحاظ سلامتـی بـه عنـوان یکـی از انـواع حـقـوق بـشـر اسـاسی، مـنشـور اُتـاوا بـر پیش نیـازهای خاصـی بـرای سلامـت تأکیـد دارد که شامـل صلح، منـابع اقتصـادی کافـی، غـذا و پنـاهگاه،
آموزش و عـدالت اجتماعی، اکـوسیستـم بـاثبـات و استـفـاده از منـابـع پـایدار است. شناخت این پیش نیازها، پیوندهای ناگسستنی بیـن شـرایـط اجتمـاعی و اقتصـادی، محیـط فیزیکـی و اجتماعـی، رفتارها و مهـارت‌های سلامـت فـردی و سلامـت را به خـوبی نشـان می‌دهد. این پیونـدها، نقـش کلیـدی در درک جامـعی از سلامت ایفـا مـی‌کنند که در تعـریف ارتقاء سلامت نقش اساسی دارد. درک جامـع سلامت به این معنـاست که همه سیستم‌ها و ساختارهایـی که بر عوامـل تعیین کننده سلامت حاکـم هستند بایـد پیامدهای فـعـالیـت‌هـای خـود را در رابطـه بـا تـأثیـر آنهـا بـر سـلامت و رفـاه فـردی و جـمـعـی لحاظ نمایند.
ارتقاء سلامت
ارتقـاء سلامت فرآینـدی است که افـراد را قادر می‌سـازد تا کنتـرل بر خود را افزایـش دهند و سلامت خود را بهبود بخشند. ارتقاء سلامت، نشاندهنده یک فرآیند اجتماعی و سیاسی جامع است. لذا نـه تنها شامل اقداماتـی است که در جهت تقویت مهارت‌ها و قابلیت‌های افراد است، بلکه شامل اقـداماتی برای تغییـر عوامـل اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی سلامت است که تأثیر مثبت آنها بر سلامت عمومی و شخصی را بهینه می‌سازد.
ارتقـاء سلامت فرآینـدی است که افـراد را به صورت فردی و جمعی قـادر می‌سازد تا کنتـرل خود بـر عوامـل تعیین‌کننده سلامت را افزایش دهنـد تـا در نتیـجـه سلامـت خـود را بهبـود می‌بخشد. منشور اُتاوا سه استراتژی اساسی را برای ارتقای سلامت مشخص می‌کند. اول؛ حمـایت از سلامت بـرای ایجـاد شـرایط ضروری برای سلامتی است. دوم؛ قـادر سـاختن همه مردم بـرای دستیابی به پتـانسیل سلامت کامل خـود و میـانجیگری بین علایق مختلف جامعـه در جهت دستیـابی به سلامت. همچنین منشور اُتاوا پنج حوزه اقدام اولویت دار را مشخص کرده است:
-1 ایجـاد خـط مشی عمومی سالم -2 ایجـاد محیط‌های حمایتی برای سلامت -3 تقویت اقدامات جامعه برای سلامت -4 توسعه مهارت های شخصی -5 جهت‌گیری مجـدد خـدمـات سلامت
عوامل تعیین کننده سلامت
دامنه ای از عوامل فردی، اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی هستند که امید زندگی سالم2 افراد و جامعه را تعیین می‌کنند. شرایطی که بر سلامتی افراد تأثیر می‌گذارند متعدد و وابسته به هم هستند. برخی از عوامل تعیین کننده سلامت همـانند سن، جنس، نـژاد، محل تولد و ویژگی‌های ارثی (ژنتیکی) قابـل تغییـر نیستند.
ارتقـاء سلامت، اساساً به اقداماتی می‌پردازد تا دامنـه کاملـی از عوامل تعیین کننده سلامت قابل تغییر را تببین نماید. این عوامل هم موارد مرتبط با رفتارهای افراد و هم عواملی هستند که خارج از کنتـرل افراد و گروه‌ها هستنند که می‌توان به درآمد، آموزش، استخدام و شرایط کاری (که اغلب به عنوان عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت شناخته می شوند.)، دسترسی به خدمات سلامت مناسب و نهـایتاً عوامل تعیین کننده محیطی سلامت اشاره کرد.
ارتقاء سلامت، طیف وسیعی از عوامل تعیین کننده را از طریق ترکیبی از راهبردها تبیین می‌کند که شامل موارد ذیل است:
-1 سلامت در تمام سیاست‌ها؛
-2 ایجاد محیط‌های حمایتی برای سلامت؛
-3 تقویت سواد سلامت فردی و مهارت برای سلامتی است. در نهایت باید بدین موضوع توجه داشت که هرگونه اقدامی که برای رسیدگی به عوامل تعیین کننده سلامت صورت پذیرد، به طور جدایی ناپذیری با مقوله برابری سلامت و اساساً با توزیع عوامل کلیدی تعیین کننده سلامت در جوامع بشری مرتبط است.
